თბილისი - კოსმოპოლისი

პატრიოტი, ამ სიტყვის ძალიან გამარტივებული მნიშვნელობით, არის ადამიანი, რომელსაც ძალიან უყვარს თავისი სამშობლო, თავს მის შვილად გრძნობს და ამიტომ, სამშობლოს მიმართ ისეთივე გრძნობა აქვს და მასთან ისეთივე ვალდებულება აკავშირებს, როგორც შვილს დედასთან. კოსმოპოლიტი კი - არანაკლებ პრიმიტიული აზრით, არის ადამიანი, რომელსაც სამშობლო ეზიზღება: სადაც დაუღამდება და გაუთენდება, მისი დედა სამშობლოც იქაა ("მერანი" ალბათ გეცნოთ).

ამ მნიშვნელობებზე ლაპარაკი შეიძლება ღირდეს კიდეც, მაგრამ ახლა ამას არ ვაპირებ. ამჯერად, არა კოსმოპოლიტი და კოსმოპოლიტიზმი მაინტერესებს, არამედ კოსმოპოლისი. რა არის ეს კოსმოპოლისი, რატომ მაინტერესებს და რითი განსხვავდება ეს უცნაური ქალაქი-სამყარო უბრალოდ პოლისისგან (ქალაქი-სახელმწიფოსგან), ქალაქისგან, ან მეგაპოლისისგან (დიდი ქალაქისაგან)? ამ შეკითხვას ცოტა მოგვიანებით ვუპასუხებ, ახლა კი დავიწყებ შეკითხვით რატომ?

ცოტა ხნის წინ ერთ ჩემს მეგობართან კამათი მომივიდა. პლეხანოვზე (აღმაშენებლის გამზირი) გამოსეირნებულს 11 თურქული დროშა დაუთვლია - ეს დროშები თურქულ რესტორნებზე ყოფილა გამოფენილი - და შეშფოთებულა, არ მინდა ეს უბანი კროიცბერგს დაემსგავსოსო ("თურქული" უბანია ბერლინში). არც ამ კამათის გაგრძელებას ვაპირებ, არც იმის ახსნას, რატომ არის კროიცბერგი სამაგალითო უბანი.

მე უფრო ის მაინტერესებს, რატომ გახდა საერთოდ შესაძლებელი "უცხოზე", ამ შემთხვევაში თურქულზე რეაქცია დიდ ქალაქში. თან ისეთი რეაქცია, რომელიც ამ უცხოს საფრთხესთან აიგივებს. ამისი მიზეზი კი, ჩემი აზრით, ის უნდა იყოს, რომ თბილისი უკანასკნელი ოთხმოცდაათი წლის განმავლობაში პროვინციულ ქალაქად გადაიქცა. ეხლა კი შევეცდები ავხსნა, რატომ არის თბილის პროვინციული ქალაქი დღეს და როგორი იყო ის 90 წლის წინ. მაგრამ ამისათვის შორიდან მოვლა მომიწევს. 

პოლისისა და ოიკოსის, ქალაქის და სახლის განსხვავება ბერძნულ ქალაქ-სახელმწიფოს განსაზღვრავს. სახლს სხვა წესრიგი აქვს, ქალაქს - სხვა: ქალქაი შედგება ოიკოსებისგან - სახლების, ოჯახებისგან, მაგრამ ქალაქი ქმნის გამოცალკევებულ სივრცეს (მაგ. აგორას ან თეატრს), სადაც (პოლისის შემთხვევაში) მამაკაცები თვისობრივად იცვლებიან და სრულიად განსხვავებულ სტატუსს იძენენ - მოქალაქეები ხდებიან. მაგრამ ქალაქი ამას ისე აკეთებს, რომ ინდივიდუალურს (მოქალაქეს) ჯერ საერთოდ ქმნის და სწორედ ამ შექმნის მომენტში მას საზოგადოებრივ ცხოველად (ძოონ პოლიტიკონ) აქცევს. ქალაქი სივრცის ტრანსფორმატორია: ის ქმინს ისეთ ადგილებს, სადაც კერძოს საზოგადოდ ტრანსფორმაცია ხდება. სწორედ ამ ხაზს მინდა მივყვე. 

თეატრი შემთხვევით არ მიხსენებია. თეატრი, მოგეხსენებათ, ის ადგილი იყო, სადაც პოლისში, დიონისეს "ფესტივალზე" სამი ტრაგედია და ერთი კომედია იდგმებოდა ხოლმე. ტრაგედია არა მარტო "ბედნიერებიდან უბედურებისაკენ" ცვლილებას გულისხმობს, რასაც არისტოტელე "პოეტიკაში" "მეტაბაზისს" ეძახის, არამედ ადამიანის თვისებრივ ცვლილებას. რომ განვმარტო რას ვგულისხმობ, მაგალითს მოვიყვან: სოფოკლეს "ანტიგონეში" ქორო (ანუ გუნდი) ეუბნება ანტიგონის, რომელსაც კრეონმა ცოცხლად დამარხვა მიუსაჯა:  (ანტიგონემ, როგორც გახსოვთ, თავისი სამოქალაქო ომში დაღუპული ძმა, პოლინეიკესი დამარხა და დაიტირა კრეონის, თებეს მეფის, აკრძალვის მიუხედავად) "მართალია, ჩვენ მოკვდავები ვართ, მაგრამ მოკვდავი ქალისთვის ამაზე მეტი რა უნდა იყოს, რომ მასზე იტყვიან,  ღმერთების მსგავსი წილი ხვდა წილად სიცოცხლეშიც და სიკვდილის შემდეგაცო".

მოკლედ, ტრაგედიის გმირის, გინდა ქალის და გინდა კაცის, სხვა ადამიანებისაგან განსხვავება ის არის, რომ ადამიანი თავის თავზე მეტი ხდება და ღვთაებრივს უახლოვდება, ოღონდ ისე, რომ თავის ადამიანობას (ანუ მოკვდავობასაც) ინარჩუნებს, ამიტომაც მისთვის ეს ღვთაებრიობასთან მიახლოების გზა ტკივილზე, უბედურებაზე და სიკვდილზე გადის. 

თეატრი ის ადგილია, სადაც მაყურებელი, რომელსაც ისე არ გაუმართლა, როგორც ანტიგონეს და ოიდიპოსს და არ მიეცა იმის საშუალება, რომ გაეკეთებინა სკუპი ადამიანიდან ზეადამიანისაკენ (ან ზეკაცისაკენ, როგორც იტყოდა ანტიკურობის კარგი მცოდნე დიდულვაშა ფილოსოფოსი) ამ ნახტომის, ამ ტრანსფორმაციის მომსწრე სცენაზე მაინც ხდება. ის "შიშით და ძრწოლვით" ადევნებს თვალყურს ტრაგედიას, იმისათვის რომ ბოლოს განიწმინდოს - არა იმდენად შიშისა და ძრწოლვის, ან სხვა უარყოფითი ემოციებისაგან, არამედ თავადაც განიცადოს ეს ცვლილება. თეატრიც, აგორასი არ იყოს, ის ადგილია, სადაც ადამიანი უკიდურესი ძალისხმევის შედეგად ახერხებს თავის თავს გასცდეს, გახდეს უფრო მეტი, ვიდრე ის არის, მაგრამ ამავე დროს თავისი თავი შეინარჩუნოს კიდევაც. ერთდროულად იყოს მეც და მეზე მეტიც.  (ამის საპირისპიროდ, ადამიანის "იდენტობა" გარკვეულ იგივეობას, ასეთი ნახტომებისადმი ადამიანის უუნარობას გულისხმობს). 

კიდევ ერთი, ამჯერად რელიგიურ პოლიტიკური მაგალითი რომ მოვიყვანო, რომში, ტრიუმფის დროს ტრიუმფატორი (როგორც წესი ომში გამარჯვებული) თავის ქალაქში ბრუნდებოდა (ოღონდ ქალაქის საზღვარი უიარაღოდ უნდა გადაეკვეთა), სადაც მას, როგორც დიდ გამონაკლისს, თითქმის ღვთაებრივ პატივს მიაგებდნენ ხოლმე. (მაგალითად, მას ისე მორთავდნენ ხოლმე, როგორც ზევსის ქანდაკებას. ხოდა, როდესაც ტრიუმფატორს იუპიტერის ტაძარში იუპიტერისთვის ორი ქათქათა თეთრი ხარი უნდა შეეწირა მსხვერპლად, თან, ქართულ პოლიტიკრურ-კრიმინალურ, ან თუ გნებავთ, კრიმინალურ-პოლიტიკურ ენაზე რომ ვთქვათ, უნდა დაეგინებინა, ბოზიშვილი ვიყო თუ როდესმე რომის მეფობა მოვინდომოო. თუმცა, პატივი, რომელიც ტრიუმფატორს გამონაკლისის სახით ეკუთვნოდა, მოგვიანებით რომის იმპერატორებმა პერმანენტულად მიითვისეს).  ესეც, (დაგინებას არ ვგულისხმობ) ტრაგედიის არ იყოს, ოღონდ სხვა ჟანრში, იმის გამოხატულება იყო, რომ ადამიანს, მცირე დროიც მაინც, დიდი ძალისხმევის შედეგად შეუძლია გახდეს არა იმდენად სხვა ადამიანებზე მეტი, არამედ თავის თავზე, როგორც ადამიანზე მეტიც.

ქართულ ლიტერატურაში (თუ არ მეშლება) ამისი მხოლოდ ერთი მაგალითი არსებობს: "მერანი", რომელიც დასაწყისში უკვე ვახსენე. მერანის მხედარი სწორედ ამ რისკზე მიდის: არ დაიმარხოს თავის მამულში, არ დაიტირონ იმათ, ვინც უყვარს, ოღონდ გადალახოს "ბედის სამძღვარი". "მერანი" კარგად აჩვენებს ერთ რაღაცას, რაც ბერძნულ ტრაგედიაშიც მართალია ჩანს, მაგრამ არა ასე ღიად: ტრაგედიის გმირი ატოპიურია, მისი ადგილი, ყოველ შემთხვევაში ტრანსცენდენციის მომენტში, ლოკალიზირებადი არ არის. უფრო სწორად, ტრაგედიის გმირი კი არ არის ატოპიური, ტრანსცენდენციის მომენტია ატოპიური. აი ტრანსცენდენციის მომენტის ეს ატოპიურობა მიგვიყვანს კოსმოპოლისთან.

მოკლედ, ამ ბერძნული პოლისის და რომის მაგალითის მოხმობა იმისათვის დამჭირდა რომ მეჩვენებინა: ქალაქი არის ტოპოგრაფიული გამოხატულება ადამიანის უნივერსალური უნარისა, გახდეს "უნივერსალური" (ბოდიშს ვიხდი ტავტოლოგიისათვის), გასცდეს საკუთარ საზღვრებს, ისევ უკეთესი ლათინური სიტყვით რომ ვთქვა, საკუთარი თავის ტრანსცენდირება მოახდინოს. უფრო სწორად, ქალაქი საამისო სივრცეებს ქმნის. 

და არა მარტო. ქალაქს, რამდენადაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, თავადაც შეუძლია ტრანსფორმაცია. (არ ვგულისხმობ იმ ცვლილებებს, რომელიც ქალაქში დროთა გამნავლობაში ბუნებრივად ხდება). ქალაქს თვითონ შესწევს ტარანსცენდენციის უნარი. ეხლავე განვმარტავ რას ვგულისხმობ. მართალია, რომ ჩვენ ქალაქს ერთ ადგილზე მიბმულად წარმოვიდგენთ და ალბათ, მართლებიც ვართ კიდევაც. მაგრამ აი, მაგალითად რომაელი კინიკოსი სენეკა, ერთი ჩვენი თანამემამულისათვის მიძღვნილ ტრაგედიაში წერდა "ყველა საზღვარი წაიშალა, ქალაქები სამოგზაუროდ გაემგზავრნენ და ახლა მთელ სამყაროში შეიძლება მოგზაურობა. არაფერი დგას თავის ადგილას, ისე რომ ინდოელები არაქსის ცივ წყალს სვამენ, ხოლო სპარსები ელბას და რაინს, ის დღეც დადგება, როდესაც თულეც აღარ იქნება ქვეყნის საზღვარიო". ვერ ვიტყვი, რომ ეს გლობალიზაციის ადრეული აღწერაა, მაგრამ ქორო "მედეაში" ამ სიტყვებს მაშინ ამბობს, როდესაც ძველ დროს იხსენებს: ადრე ყველას ერთი კანონი ჰქონდა, ერთ ადგილზე იყო მიბმული და სადაც იბადებოდა იქვე ბერდებოდაო. არგომ კი ეს ავტოქტონური კანონი არად ჩააგდო და სწორედ ამის მერე დამორჩილდა ზღვაო. (ანუ, ის, რასაც ჩვენ დღეს გლობალიზაციას ვეძახით, იმ პირველი ადამიანის დამსახურებაა, რომელმაც გადაწყვიტა დაეტოვებინა მშობლიური ადგილი და სამოგზაუროდ წასულიყო). არგონავტების ისტორია, ადამიანის მიერ ავტოქტონური კანონის დარღვევის ისტორია, საკუთარ თავზე გადაბიჯების, ამჯერად ტოპოგრაფიული ტრანსცენდენციის მაგალითია. 

თუმცა გლობალიზაცია გლობალური სოფლის, სამყაროს პროვინციალიზაციის ისტორიაა, მე კი სხვა ამბის მოყოლა მინდა. იმისა, რომ ქალაქსაც (ისევე როგორც ადამიანს) შეუძლია იცვალოს ფუნდამენტური წესრიგი, ანუ ტრანსცენდირდეს საკუთარი ძირ-ფესვიდან, საფუძვლიდან და გახდეს უნივერსალური. ეს ის ქალაქია, რომელზეც სენეკა ამბობს, "სამოგზაუროდ წავიდაო". კოსმოპოლისი მოგზაური ქალაქია. ცხადია, რომ მოგზაური ქალაქი ისე არ უნდა გავიგოთ, რომ ვთქვათ, თბილისი ახლა ადგება, გუდას და ნაბადს აიკრავს და სადმე, ვთქვათ ზღვის ნაპირას გადასახლდება. მოგზაურ ქალაქს არ აქვს სტაბილური "ფუნდამენტური წესრიგი", გნებავთ ნაციონალური, გნებავთ იმპერიული, ის საერთოდ არ ემორჩილება ძალაუფლებას, თუმცა ძალაუფლებას მასში შეიძლება ბინა ედოს. მაგრამ ის პარალელურ, ამ ძალაუფლებისაგან თავისუფალ სივრცეს ქმნის, და ეს სივრცე სწორედ ის ატოპიური სივრცეა, სადაც კერძოს საზოგადოდ, პარტიკულარულის უნივერსალურად გადაქცევა ხდება. ნებისმიერი ქალაქი, დღეს-დღეობით მაინც, რამე ქვეყანაშია, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ნიუ იორკი, ლონდონი ან ბერლინი მარტო ნაციონალური ქალაქები არ არინ. ისინი თავიანთი ნაციონალურობის ტრანცენდენციას ახდენენ და ამის ხარჯზე ხდებიან მსოფლიო ქალაქები. (ნაციონალურის ანტონიმი ამ შემთხვევაში არ არის ინტერნაციონალური). ამ ქალაქებს შესწევთ უნარი, მათში ჩამოსული ადამიანი თავისიანად გახადონ - არა ამერიკელად, ინგლისელად ან გერმანელად, არამედ ნიუ-იორკელად, ლონდონელად ან ბერლინელად - არა სამუდამოდ, დროებით მაინც. (თან ყოველგვარი "ინტეგრაციული პოლიტიკის" გარეშე, სწორედ იმის ხარჯზე, რომ ამ ქალაქებს თვითონ აქვთ ინტეგრაციის ძალა). აი ასეთი კოსმოპოლისის შესანიშნავი აღწერა (რომელთან ახლოსაც ვერ მივალ) დატოვა გერმანელმა ფილოსოფოსმა ვალტერ ბენიამინმა. მის წიგნს, რომელიც პარიზსს ეძღვნება "პასაჟები" ქვია, ხოდა თავად წიგნის სათაურიც და წიგნის ფრაგმენტულობაც სწორედ კოსმოპოლისის ატოპიის აღწერის ყველაზე ადეკვატური საშუალებაა. მასში არ არსებობს წესრიგი, უფრო სწორად, შენ, როგორც ამ ქალაქში ჩასული, რამე არსებულ წესრიგს კი არ ემორჩილები, შენ თვითონ ქმნი შენს წესრიგს, იმ მარშრუტებით, რომელსაც ამ ქალაქში ხაზავ. 

შეიძლება მონაწილეობას ვიღებ მითოსის შექმნაში, მაგრამ თბილისი, ორასიოდე წლის განმავლობაში, ასეთი კოსმოპოლისი იყო (პატარას და დიდს მნიშვნელობა არ აქვს, კოსმოპოლისი კოსმოპოლისია). თბილისი, თავისი ისტორიის გამო, არ ყოფილია მხოლოდ ქართული ქალაქი. წლების განმავლობაში ქართველები ამ ქალაქში უმცირესობაში იყვნენ და სხვებთან, არაბებთან, სპარსელებთან, სომხებთან თანაცხოვრობდნენ. იმან, რომ თბილისში ბევრი კულტურა და ბევრი ეთნოსი ხვდებოდა ერთმანეთს, მისი სახე განაპირობა: თბილისელი ნაციონალურის ტრანსცენდენციას ახსენდა, ის აღარც ქართველი, აღარც სომეხი, აღარც სპარსელი აღარ იყო, თბილისელი ხდებოდა. ან როგორ უნდა გაერკვია ადამიანს რა ეროვნების უნდა ყოფილიყო, როდესაც დედ-მამა და ბებია-ბაბუა სხვადასხვა ეროვნების და სარწმუნოებისა ჰყავდა და თვითონაც სამ ან ოთხ ენაზე ლაპარაკობდა. ("აქ შია და სუნი ძმები არიან" - როგორც იტყოდა "მადათოვის" ერთი პერსონაჟი).

ერთ-ერთი ადამიანი, რომელიც ამ ქალაქში თავისი წესრიგის მარშრუტს ხაზავდა, საიათ-ნოვა იყო, ტომით სომეხი, სამ (ზოგიერთის თქმით) ხუთ ენაზე ლექსების მწერალი (ყველაზე მეტი ლექსი თურქულად აქვს დაწერილი). დიდი ხნის შემდეგ თბილისელმა სომეხმა, სერგო ფარაჯანოვმა, საიათ-ნოვაში თავისი წინამორბედი დაინახა და მას შესანიშნავი ფილმი მიუძღვნა კიდევაც. ფარაჯანოვიც თბილისის უწესრიგო წესრიგის, თბილისის ატოპიის ერთ-ერთი სიმბოლოა. თუ გინახავთ ფარაჯანოვის ძეგლი (რომელსაც თბილისის მერიის საიტზე ქვეშ რატომღაც "ღვინის ღმერთი ბახუსი უწერია" - ფარაჯანოვს ალბათ არ ეწყინებოდა) ის მიწაზე კი არ დგას, ყველა წესიერი და პატიოსანი ძეგლისაგან განსხვავებით, არამედ ჰაერში კიდია.

ეს ჰაერში დაკიდებულობა კი ერთი მხივ შეიძლება იმას ნიშნავდეს, რომ სომეხმა ქართულ ნაციონალურ ნიადაგზე ფეხი ვერ მოიკიდა, მაგრამ მეორე მხრივ იმასაც, რომ მას, როგორც თბილისის ნამდვილ სიმბოლოს, არც შეიძლება სადმე ფესვი ჰქონდეს გადგმული, იმიტომ რომ მოგზაური ქალაქი ისეთი ქალაქია, რომელსაც ფესვი არ აქვს. 

საიათ-ნოვას ისეთი ლექსებიც აქვს, სადაც სომხურ-ქართულ-თურქული ლექსი ქართული ასოებით არის ჩაწერილი.

მე რომ გავცარე ტკბილი თუთა

თხსორ იმ დარენ ქალაგი ქუთა

თუნი ყას ყათმიშამ ორირწ სუთა

ბარ ენდუ ჰამარ იმ ნანეხენ დურასაწ

ბულბული ვარ, გარს გვეფარა ალალი

ბიბინჩი გადე ჰური ზადა ჯალალი

ითურმიშამ ჯავაირი ჰალალი

მადანი პეს ბად ეშხემენ დურასაწ

აი ეს თიქთოს და უწესრიგობა ლექსში, უფრო სწორად კი ერთი წესრიგიდან ამოსვლა, ერთი წესრიგის ტრანსცენდირება მეთვრამეტე საუკინდან მოყოლებული თბილისის სიმბოლოც იყო. ეს "უწესრიგობა" არათბილისელი ქართველებისათვის იმდენად უჩვეულო იყო, თბილისში სტუმრად ჩამოსულმა ერთმა იმერელმა ბატონიშვილმა მინარეთიდან მკივან მოლას ესროლა და მოკლა. 

საერთოდ, ქალაქის აკუსტიკური სურათი განსხვავებული იყო. აკუსტიკური კულისების დიდოსტატის, ოთარ იოსელიანის გიორგობისთვესა და "შაშვში" უკანა პლანზე აღმოსავლური მუსიკა ისმის. ამ ფილმებზე ორმოციოდე წლით ადრე, თბილისში ჩამოსული პეტერბურგელი პოეტი ოსიპ მანდელშტამი თბილისის ხმას საზანდარით, აღმოსავლური კამერული ორკესტრით ახასიათებდა. თუ ვინმე იფიქრებს, მანდელშტამი საქართველოში ორიენტალურ ეკზოტიკას ეძებდაო, შეუძლია გადაფურცლოს იოსებ გრიშაშვილის "ძველი თბილისის ლიტერატურული ბოჰემა" და იმაში დარწმუნდეს, რომ ჩვენი ქალაქი საუკუნის დასაწყისში სხვა ხმაზე ლაპარაკობდა. უფრო სწორად მრავალხმიანი იყო.

გასაბჭოებამდე თბილისი სომხური კულტურის ერთ-ერთი მთავარი ცენტრიც იყო. იმდენად, რომ სომხურის თბილისური დიალექტი გარკვეული დროის განმავლობაში ლიტერატურული სომხურის ნორმებსაც განსაზღვრავდა. 

თბილისი თავისებური კოსმოპოლისი იყო, კავკასიის მასშტაბის მაინც. უცხოს მიმართ ეს ქალაქი ღია იყო, თან ისე, რომ ამ უცხოს თავისად აქცევდა. მეცხრამეტე საუკუნის თბილისში იმერელი უფრო უცხო იყო, ვიდრე სომეხი ან თათარი. (თუ არ გჯერათ, აკაკის "ჩემი თავგადასავალი" გადაიკითხეთ. იქ აკაკი, მაგალითად, ერთ ისტორიას ყვება, როგორ დაემართა მამამის როსტომს "კულტურული შოკი", თბილისიდან დაბრუნებული ყმის საქციელი და ჩაცმულობა როცა ნახა.). არც თბილისური სუფრა, ჩვენი დღევანდელი სუფრის წინამორბედი, სცოდნიათ იმერლებს. პურსაც სხვანაირად ჭამდნენ და ღვინოსაც სხვანაირად სვამდნენ. ენობრივი განსხვავებაც ისეთი იყო, რომ თ. გრიგოლ ორბელიან სერგეი მესხზე წერდა "ვერ ისწავლა მესხიმ წერა, ვერა, ვერაო". 

მაგრამ სწორედ იმერეთიდან "ჩამოსულებმა" დაამჩნიეს თბილისს განუმეორებელი კვალი: ცისფერყანწელების დიდი ნაწილი "არჩევანით" თბილისელი იყო. ცისფერყანწელებმა (კერძოდ კი ტიციან ტაბიძემ) მოუძებნეს თბილისს ფორმულა: "პრუდომის ვაზაში" ჩადებული "ჰაფიზის ვარდი". ცისფერყანწელებისა და რუსეთიდან რევოლუციას გამოქცეული არტისტების: მწერლების, პოეტების, მხატვრების, მსახიობების შეხვედრამ თბილისი ცოტა ხნით ნამდვილ კოსმოპოლისად აქცია: თბილის ისეთი ქალაქი გახდა, რომელშიც მსოფლიოსათვის მნიშვნელოვანი თუ არა საინტერესო მოვლენები მაინც ხდებოდა.

 წიგნის "фантастический кабачок" (თბილისი, 1919 წ.) ავტორები და ილია ზდანევიჩის ქართული აქცენტით დაწერილი ლექსი

თბილისს, როგორც კოსმოპოლისს 1921 წელს მოეღო ბოლო. უცნაურია, მაგრამ ქართველი კომუნისტები, ფილიპე მახარაძე და ბუდუ მდივანი, ბევრად უფრო სასტიკი ნაციონალისტები გამოდგნენ, ვიდრე რომელიმე ეროვნული პარტია. (ოღონდ ნაციონალისტები ამ სიტყვის ვიწროდ ეთნიკური, პროვინციული გაგებით, რომელიც ქართული ნაციონალიზმისათვის შემდგომში - და დიდ წილად დღემდე - განმსაზღვრელი გახდა). მათი კანონპროექტები, მაგალითად, ქართველების მხოლოდ ქართველებზე ქორწინებას ითვალისწინებდა. საქართველოს და თბილისის ეთნიზაციის და მისი პროვინციალიზაციის ეპოქა დაიწყო. საბჭოთა ურბანულმა პოლიტიკამ ეს პროცესი შეუქცევადი გახადა. თბილისის ხელოვნურმა გადაქცევამ მილიონიან ქალაქად (მეტი დოტაციის მოპოვების მიზნით), ქალაქის სახე შეცვალა. შეიცვალა ეთნიკური ბალანსი, ამას კი 90იან წლებში ისიც დაემატა, რომ ეთნიკურად არაქართული მოსახლეობის თბილისიდან გადინება დაიწყო. ნაციონალური (თუნდაც ეთნიკურის მნიშვნელობით) თავის თავად პროვინციალურის არ ნიშნავს. პროვინციალური ქალაქი მაშინ ხდება, როდესაც ის თავის გახსნილობას სამყაროს მიმართ, უნივერსალიზაციის პოტენციალს, რომელიც ნებისმიერ ქალაქში არის ჩადებული, კარგავს. თავის საზღვრებს კეტავს და უცხოს სიმდიდრის საშუალებად კი არ აღიქვამს (ყველაზე მარტივი მნიშვნელობით ვაჭრობის გზით), არამედ საფრთხედ. მაშინ, როდესაც ის ტრანსცენდენციის ადგილი კი არა, იდენტობის ადგილი ხდება.