Back in the USSR

Back in the USSR

“ძალუმი სუნთქვით სუნთქავდა ევრაზიის გზაკვეთილზე იმპერია კავკასიელთა. „

ლევან სანიკიძე

საქართველოს პრეზიდენტის განცხადება საქართველოს სკოლებში სამხედრო-პატრიოტული სწავლების შემოღების შესახებ საბჭოთა იდეოლოგიური ფორმების და პრაქტიკების აღორძინებას ნიშნავს.

 2010 წლის 12 იანვარს, საქართველოს პრეზიდენტმა, მიხეილ სააკაშვილმა განაცხადა, რომ საქართველოს სკოლებში აუცილებლად უნდა დაინერგოს სამხედრო-პატრიოტული აღზრდა. ტერმინი, როგორც ჩანს, საქართველოს პრეზიდენტს ყურს სჭრის, ამიტომ ის სამხედრო-პატრიოტულ აღზრდას პირდაპირ აღარ მოიხსენიებს.  “ჩვენ ეს (სამხედრო პატრიოტული აღზრდა) ნაჩქარევად გავაუქმეთ… ეს ელემენტარულად საჭიროა იმისათვის, რომ ბავშვებმა მინიმუმ ბევრი რაღაცა გაიგონ თავის ქვეყანაზე” - საქართველოს პრეზიდენტს ალბათ ჰგონია, რომ სკოლაში ისტორიის, ლიტერატურის და გეოგრაფიის გაკვეთილებზე სკოლის მოსწავლეები თავისი ქვეყნის შესახებ ვერაფერს გაიგებენ, ან იმას, რასაც იგებენ, დამატებითი ინტერპრეტაცია სჭირდება. იმისათის რომ ბავშბებმა გაიგონ “მინიმუმ ბევრი რაღაცა”, სხვა საგანია საჭირო  - ეს საგანი კი “სამხედრო პატრიოტიზმია”. გაიგონ ამ შემთხვევაში გულისხმობს “სწორად გაიგონ”, სწორად კი ალბათ იმას ნიშნავს, როგორც ეს საქართველოს პრეზიდენტს ესმის.

 

Pitkin, make contorted face!

მოდით, იმის გარკვევაც ვცადოთ, როგორ ესმის პრეზიდენტს “ეს”. “სამხედრო-პატრიოტული აღზრდა გულისხმობს სამოქალაქო თავდაცვის სწავლებას, მხედრული სულისკვეთების გაღვივებას - ის რაც ქართველებსა და საქართველოში ისტორიულად მცხოვრებ ხალხებს ყოველთვის ბუნებაში ჰქონდათ, ასევე საქართველოს სამხედრო ისტორიის სწავლებას,”- განგვიმარტავს პრეზიდენტის სიტყვებს მისი პრეს-მდივანი.

დავიწყოთ ფორმულით “საქართველოში ისტორიულად მცხოვრები ხალხები”. შესაძლოა, პრეზიდენტის პრესმდივანი ცდილობს ამ ფორმულით ეთნო-ნაციონალიზმში ბრალდება თავიდან აიცილოს, მაგრამ ნიშანდობლივია, რომ ქ-ნი მანჯგალაძე თავს არიდებს ცნებას “საქართველოს მოქალაქე”. ეს ჩანაცვლება კი იმიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ “მოქალაქე” საკუთარ სახელმწიფოსთან და იმ ფასეულობებთან, რომელზეც ეს სახელმწიფოა დაფუძნებული, რაციონალურ იდენტიფიკაციას, შესაბამისად კი თავისუფალ აზროვნებას, თავისუფალ არჩევანს გულისხმობს. სამხედრო პატრიოტიზმი კი პირველ რიგში გარკვეულ ტერიტორიასთან, ეთნოსთან ან ადამიანთან (ან სამივე კომპონენტის ნაზავთან, გავიხსენოთ “за Родину, за Сталина” ან “Ein Land, ein Volk, ein Führer”) აფექტურ კავშირს ნიშნავს. აქედანვე შევიტყობთ, თუ როგორი ადამიანების აღზრდა სურს საქართველოს პრეზიდენტს: არა მოქალაქეების, არამედ აფეტური, ადვილად დასამორჩილებელი და იოლად მართვადი მასის. ქ-ნი მანჯგალაძის კომენტარში უკვე ვხედავთ სამხედრო-პატრიოტული მითოლოგიის ბირთვს: ქართველების (და “საქართველოში ისტორიულად მცხოვრები ხალხების”) ბუნებაში არის თვისება, რომელსაც “გაღვივება” სჭირდება. საქართველოს პრეზიდენტის პრეს-მდივანს, როგორც ჩანს “ბუნებაზე” ფრიად თავისებური წარმოდგენები აქვს, თუ ჰგონია, რომ ხალხის “ბუნებაში” შეიძლება რამე იყოს. თუმცა ეს სიტყვა აღარ გაგვაკვირებს, თუ გავიხსენებთ, რომ ერთა “ბუნება” ნაციონალისტური მითოლოგიების მნიშვნელოვანი კომპონენტია. “ბუნებაში” ჩადებული თვისებების “გაღვივება” კი თავდაცვის და განათლების სამინისტროებს დაევალება. ისიც ნიშანდობლივია, რომ ორივე სამინისტროს ყოფილი “ციხეების მინისტრები” ხელმძღვანელობენ. საქართველოს განათლების სისტემა 2010 წლიდან რეპრესიულ, ტოტალიტარულ და მილიტარისტულ “სულისკვეთებას” დაექვემდებარება.

 

საინტერესოა, რა მეთოდებით ფიქრობს საქართველოს პრეზიდენტი და მისი აზრების გამხმოვანებელი “მხედრული სულისკვეთების გაღვივებას?”

 

სამხედრო-პატრიოტული სწავლების შემოღება ნიშნავს, რომ პრეზიდენტმა საბოლოოდ თქვა უარი ლიბერალურ ფასეულობებზე. საქართველოში ფასეულობების აღრევის პირობებში, საქართველოს პრეზიდენტი საკუთარი იდეოლოგიური ნიშის გამონახვას ცდილობს. პოსტსაბჭოთა საქართევლო აქამდე ნაციონალიზმის სამ ვერსიას იცნობდა: ზვიად გამსახურდიას მისტიკურ ეთნონაციონალიზმს, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის რელიგიურ ნაციონალიზმს და „ლიბერალურ ნაციონალიზმს“, რომელსაც ნაციონალრი მოძრაობის მხარდამჭერი think tank-ები აყალიბებდნენ. სამხედრო პატრიოტიზმი, რომელსაც ახლა საქართველოს პრეზიდენტი გვიქადაგებს, ნაციონალიზმის მეოთხე ფორმაა. ის განსხვავდება ე.წ. კონსტიტუციური პატრიოტიზმისაგან (რომელიც მოქალაქეობის პრინციპს ეყრდნობა) და ასევე „რელიგიური პატრიოტიზმისგან“, რომელსაც საპატრიარქო ამკვიდრებს. თუ რელიგიური პატრიოტიზმი გვეუბნება, რომ რელიგიამ გადაარჩინა საქართველო და ახლაც გადაარჩენს, სამხედრო პატრიოტიზმი გვიქადაგებს, რომ საქართველო ხმალმა გადაარჩინა და მომავალშიც ასე იქნება. რელიგიური პატრიოტიზმის ნარატივი შედარებით ახალია და მისი სულის ჩამდგმელი საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II-ეა. სამხედრო პატრიოტიზმი კი კონსტანტინე გამსახურდიას და ლევან სანიკიძის რომანებით იკვებება.

კონსტანტინე გამსახურდიას და ლევან სანიკიძის  რომანებს (ისტორიის “ხმლამდე” დაყვანა ლევან სანიკიძის მონუმენტალური ნაშრომის, “უქარქაშო ხმლების” სათაურშიც კია გამოტანილი), ისევე, როგორც ქართულ საბჭოთა ისტორიოგრაფიას (რომლის პოპულარული ფორმა მაგ. აკადემიკოს როინ მეტრეველთან გვხვდება), საბჭოთა იდეოლოგიური საფუძვლები აქვს. პოლიტიკური ისტორია, როგორც ომების ისტორია, საბჭოთა იმპერიალიზმის იდეოლოგიურ ფუნდამენტს წარმოადგენდა. ამ საბჭოთა მეტანარატივის ავტორი კი უშუალოდ იოსებ სტალინი იყო. სტალინური სოციალისტური რეალიზმის ფორმულა სოციალისტური შინაარსის ეროვნულ ფორმაში მოქცევას გულისხმობდა. საქართველოში კი ეს ეროვნული ფორმა შუა საუკუნეების ისტორიის გაფეტიშებაზე დაფუძნებული ნაციონალისტური მითოლოგია გახდა. სწორედ საბჭოთა პერიოდში და საბჭოთა ტოტალიტარიზმით ნასაზრდოები ნაციონალისტური იდეოლოგიით უნდა აღიზარდონ მომავალი “სამხედრო პატრიოტები”.

 

სამხედრო პატრიოტიზმი, იგივე ჯინგოიზმი, უკიდურესი ნაციონალიზმის ფორმაა, რომელიც გარეშე საფრთხეებს მასების მობილიზაციისათვის იყენებს. უკიდურეს ნაციონალისტურ იდეოლოგიაზე დამყარებული სამხედრო-პატრიოტული აღზრდა ტიპიური ტოტალიტარული პრაქტიკაა, რომელსაც ნაციონალ-სოციალიზმი და ბოლშევიზმი ერთნაირი ენთუზიაზმით ამკვიდრებდნენ. სამხედრო-პატრიოტული აღზრდა საბჭოთა სკოლებში მთელი საბჭოთა კავშირის ერთ უზარმაზარ სამხედრო ბანაკად გადასაქცევი სტალინური პროექტის ნაწილი იყო. დღეს ამგვარი პრაქტიკა მარტო პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში გვხვდება. მიუხედავად იმისა, რომ თითქოს უარს ვაცხადებთ საბჭოთა მემკვიდრეობაზე და თითქოს მის დაძლევას ვცდილობთ, სამხედრო პარტიოტული აღზრდის აღდგენა ქართულ სკოლებში უდავოდ საბჭოთა წარსულთან დაბრუნებას ნიშნავს.

 

“Спасение утопающих дело рук самих утопающих”

სამხედრო -პატრიოტიზმის სკოლებში “დანერგვა”, უფრო სწორად კი აღდგენა უშუალოდ უკავშირდება საქართველოს პრეზიდენტის ახალ თავდაცვით დოქტრინას. მისი აზრით “მარტო 16, 20, 22 ათასი ჩვენი ჯარისკაცი 5 მლნ-იან ქვეყანას ვერ დაიცავს.” ამ წინადადებას რომ დავუფიქრდეთ, მივხვდებით, რომ პრეზიდენტი მრავალნაქებ სამხედრო რეფორმას და ბოლო წლების თავდაცვით პოლიტიკას კატარსტროფულად მიიჩნევს და ფაქტიურად გვეუბნება: საქართველოს შეიარაღებული ძალები თავის ამოცანას ვერ ასრულებენ და ვერც მომავალში შეასრულებენ. აქედან გამომდინარე პრეზიდენტი თავდაცვის სტრატეგიის თვალსაზრისით გენიალურ დასკვნას აკეთებს: “საქართველოს და ქართველებს უნდა შეეძლოთ თავისი სოფლის დაცვა მაინც და თავისი უბნის.” ანუ “5 მლნ-იანი ქვეყანა ეს არის პირველ რიგში ამ 5 მლნ-ის საქმე, ისევე როგორც საზღვარგარეთ მცხოვრები ქართველების საქმე,”. ხუთმილიონი ქვეყანა ხუთმა მილიონმა ადამიანმა უნდა დაიცვას, უფრო სწორად ყველამ უნდა დაიცვას თავისი უბანი და სოფელი. პრეზიდენტი, რომელიც ჯერ კიდევ 2007 წელს გვიქადაგებდა, რომ საქართველო ძლიერი სახელმწიფოა, იმიტომ რომ ძლიერი შეიარაღებული ძალები და პოლიცია ჰყავსო, დღეს გვებუნება, რომ ჩვენ-ჩვენი სოფლების და უბნების დაცვა ჩვენი საქმეა. შეგვიძლია ვიკითხოთ, როგორ ახერხებს ადამიანი, რომელსაც ასეთი წარმოდგენა აქვს თავდაცვაზე (განათლებაზე აღარ ვლაპარაკობ) იყოს ქვეყნის უმაღლესი მთავარსარდალი. ან შეკითხვა რომ შემოვაბრუნოთ, როგორ ახერხებს ქვეანა ჰყავდეს უმაღლეს მთავარსარდლად ადამიანი, რომელსაც თავდაცვაზე ასეთი წარმოდგენა აქვს.

 მაგრამ საქმე მარტო თავდაცვაში არ არის: თუ სახელმწიფოს ერთ-ერთი ფუნქცია “ლეგიტიმურ ფიზიკურ იძულებაზე მონოპოლია” ანუ “ძალის მონოპოლიაა” (მაქს ვებერი), გამოდის, რომ საქართველოს პრეზიდენტი ამ მონოპოლიის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან შემადგენელზე, თავდაცვაზე სახელმწიფო მონოპოლიაზე უარს ამბობს და მოსახლეობას ებუნება: “დაიცავით თქვენი თავი”. გაუგებარი იქნებოდა, რატომ არ ამბობს პრეზიდენტი სახელმწიფოს სხვა მონოპოლიებზე (მაგალითად სამართალდაცვაზე) უარს. მაგრამ პრეზიდენტი “5 მილიონ ქართველს” თავისი თავის და ქვეყნის დაცვას კი არ სთხოვს, ავალდებულებს. ქვეყნისათვის თავგანწირვა თითქოს საქართველოს მოქალაქის თავისუფალი არჩევანი უნდა იყოს. ოღონდ, საქართველოს პრეზიდენტისათვის თავისუფლების ცნება ლენინურია: “თავისუფლება არის გააზრებული აუცილებლობა”. აუცილებლობის გააზრება, როგორც ზემოთ ვნახეთ, პრეზიდენტისათვის შესაბამის, “სწორ” ინტერპრეტაციას გულისხმობს. “საქართველოში ისტორიულად მცხოვრები ხალხებისათვის” იძულების ნებაყოფლობითობაში (აუცილებლობის გააზრებაში) გადაქმნელად განათლების სისტემის იდეოლოგიური ინდოქტრინაციის სისტემად გადაქცევაა საჭირო. სამხედრო პატრიოტიზმი იძულებითი, ანუ ტოტალიტარული პატრიოტიზმია.

 

საქართველოს პრეზიდენტის ინიციატივა სკოლებში სამხედრო-პოლიტიკური აღზრდის დანერგვის შესახებ არის არა მარტო ტოტალიტარული იდეოლოგიის დანერგვა და პრაქტიკების აღორძინება, არამედ სრული პოლიტიკური ბანკროტის ნიშანიცაა. პრეზიდენტი გვეუბნება, რომ მას ქვეყნის მართვის დიდი სურვილი აქვს, მაგრამ საამისო რესურსი არ გააჩნია. ერთადერთი, რაც პოლიტიკურად გაბანკროტებულ პრეზიდენტს დარჩენია, ტოტალიტარისტული მეთოდებით აღზრდილი და ურაპატრიოტული იდეოლოგიით ინდოქტრინირებული მხარდამჭერების არმიის შექმნაა.

 

 15.10.2010,   გამოქვეყნდა აქ: http://azrebi.ge/index.php?m=734&newsid=60

La bella georgiana (დისკურსი და სიუჟეტი)

"გალიაში ჩასასმელად მინდიხარ!"

ქართული სიმღერა 


დისკურსი და სიუჟეტი 

მოდი ვნახოთ დისკურსი. რას გვეუბნება ქართული ლიტერატურული დისკურსი ქალის შესახებ? ქართული ლიტერატურული დისკურსის შიგნით ქალის ორ დისკურსს განვასხვავებ: ერთის მხრივ ის, თუ როგორ საუბრობს ან წერს ქართველი ქალი თავის თავზე. ეს კი არცთუ ისე ხშირი მოვლენაა და სწორედ ამიტომ ამ მოვლენაზე მსურს ყურადღების შეჩერება. მეორეს მხრივ კი ის, თუ რა ითქმის ან იწერება ქართველი ქალის შესახებ. ამის მაგალითები კი იცოცხლეთ და მრავლად გვაქვს.

მოდი ვნახოთ სიუჟეტი, ანუ გარკვეულ ფიგურათა მოქმედება წარმოდგენილ სივრცესა და დროში. სიუჟეტის ასეთი ცნება შეიძლება სოციალური რეალობის აღსაწერადაც გამოვიყენოთ. ასეთ შემთხვევაში სიუჟეტი შეიძლება იმ ინსტრუმენტად გამოგვადგეს, რომელიც თავისი ბუნებით ჰეტეროგენულ მოვლენებს, მაგალითად, სოციუმის წევრის ბიოგრაფიას, ერთ მთლიანობად კრავს და აზრს ანიჭებს. ასეთ სიუჟეტს შეიძლება ბიოგრაფიული სიუჟეტი დავარქვათ. შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ჩვენ ჩვენი ცხოვრების ბიოგრაფიული სიუჟეტი გვაქვს (ან შეიძლება გვქონდეს), მაგრამ შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ ჩვენი ცხოვრების სიუჟეტი წარიმართოს სხვა, უკვე დაწერილი სიუჟეტის კვალდაკვალ, ანუ ჩვენი ბიოგრაფია სხვის მიერ იყოს წინასწარ დაწერილი. შეიძლება ამ სხვა სიუჟეტებს `მეტასიუჟეტები~ დავარქვათ (ანალოგიურად ჟან-ფრანსუა ლიოტარის მეტანარატივებისა), რომელთაც გარკვეული სოციუმის წევრები თავიანთ სიუჟეტებში იმეორებენ ხოლმე. ამ შემთხვევაში მეტასიუჟეტი ინვარიანტული სიუჟეტი იქნება, სოციუმის წევრების სიუჟეტები კი ვარიანტები. თუ ამ აზრს გავყვებით, შეგვეძლება ვთქვათ, რომ არსებობს ქართული მეტასიუჟეტი, ან, ჩვენს თემას რომ მივუახლოვდეთ, ქართველი ქალის მეტასიუჟეტი.

და როგორია ეს მეტასიუჟეტიო, იკითხავს მკითხველი. ამ შეკითხვაზე საპასუხოდ ყველაზე კარგი იქნებოდა გავმგზავრებულიყავით ქალაქ ერევანში, იქ კი მოგვეკითხა ჩვენი ყოფილი თანამემამულის, სერგო ფარაჯანოვის მუზეუმი. ქართველი ქალის სიუჟეტის ყველაზე ლაკონური განმარტება იქ დაგვხვდება. ამ მუზეუმში ინახება ინსტალაცია სახელწოდებით `ქართველი ქალი~, რომელიც წარმოადგენს ქალის ცალ ფეხსაცმელს, მოთავსებულს ერთ უბრალო ჩიტის გალიაში, ახლაც მშვენივრად რომ გამოიყურება, თავვის დროზე კი საერთოდ მოდი სავანგარდში იქნებოდა. 


სიუჟეტური გალია და დისკურსის პოლიცია 

სერგო ფარაჯანოვის ინსტალაციის მეტაფორა, ერთის მხრივ იმაზე მიგვანიშნებს, რომ მსი ბინადარი თავისუფალი არ არის, მეორეს მხრივ კი მისი პერსონაჟის დეკორატიულ ფუნქციაზე. ამ მეტაფორის ორივე ასპექტი ერთმანეთზეა დამოკიდებული და მნიშვნელოვანია ქართველი ქალის სიუჟეტის გააზრებისათვის. მოდით, ჯერ ვიკითხოთ, რას ნიშნავს ეს დეკორატიული ფუნქცია და რა გალიაა ის გალია, რომელშიც ქართველი ქალია გამომწყვდეული, რა კავშირი აქვს ამ გალიას დისკურსთან და მეტასიუჟეტთან. 
ფარაჯანოვის გალიაში, ისევე, როგორც მე-19 საუკუნის ქართული ლიტერატურის დისკურსში, ქალს თავისთავადი ღირებულება არ გააჩნია, დეკორაციულია და მხოლოდ იმდენად აქვს `ფასი~, რამდენადაც მამაკაცის პრესტიჟის გამომხატველია სოციალურ ველში. მე-19 საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში, ქალი უმეტესწილად კაცებს შორის `საქმის გარჩევის~ მიზეზია და მხოლოდ იმდენად აქვს საკუთარი ფასეულობა, რამდენადაც კაცის ღირსებაზეა მიბმული (`გამზრდელი~ ან `გლახის ნაამბობი~). კაცის ღირსებაზე მიბმა კი ლოგიკურად მოითხოვს კაცის მიერ ქალზე კონტროლის დაწესებას. ამ კონტროლის ასევე ლოგიკური გაგრძელება და მისი ულტიმატიური ფორმა კი ჰარამხანაა, რომლის ნაირსახეობასაც, აკა მორჩილაძის ერთი რომანის პერსონაჟის თქმის არ იყოს, ახლა უკვე დაჟანგებული გალია წარმოადგენს. მაშ თუ `გალია~ ქალზე კონტროლის მექანიზმს წარმოადგენს, ბარემ ისიც ვიკითხოთ, თუ რა საშუალებებით ხორციელდება ეს კონტროლი, პირდაპირი მნიშვნელობით ქალის ჰარამხანაში გამოკეტვის გარეშე. ქალზე კონტროლის ამგვარი საშუალება დისკურსია. საუბარი იმ დისკურსზეა, რომელიც იჩემებს ჭეშმარიტების ცოდნას და ადგენს იმას, რა არის კარგი და რა _ ცუდი. `ქალაქელი ხალხი ვართ~, ამბობს გიო, პერსონაჟი აკა მორჩილაძის რომანისა `მოგზაურობა ყარაბაღში~, `ვიცით, ცუდი რა არის და კარგი რა არის, კარგი ყველაფერი ჩვენთანაა, ცუდი ჩვენგან შორს~. გარდა ამისა, ეს დისკურსი აყალიბებს `წესებს და კანონებს~, მთავარი კი, როგორც გიო ამბობს, `თურმე წესებია~, რომლებსაც `პირდაუბანელ თბილის-ქალაქში სოციალური სივრცის ბინადარი უნდა დაემორჩილოს. ამ დისკურსს ნორმატიული დისკურსი შეგვიძლია ვუწოდოთ.

ნორმატიულ დისკურსს სოციალურ ველში შესასვლელი და გამოსასვლელი საკონტროლო გამშვები პუნქტის ფუნქცია აკისრია. აკა მორჩილაძის რომანში `მოგზაურობა ყარაბაღში~ ნორმატიული დისკურსი, რომლის წარმომადგენლების როლში გიოს მამა, თენგიზ მიქატაძე და გიოს `საძმო~ გამოდის, გიოს მის შეყვარებულთან, იანასთან ურთიერთობას უშლის იანას სოციალური სტატუსის გამო. `თენგიზი არ მოგაყვანინებს~, ეუბნება გიოს დედინაცვალი. `ჩვენებურად მართლებიც იყვნენ~ _ ამბობს გიო _ `მათთვის ბოზი იყო იანა~. იანა არ შეესაბამება ნორმატიული დისკურსის წარმოდგენას იმ ქალის შესახებ, რომელიც შეიძლება ოჯახის სივრცეში მოექცეს და `შენი შვილების დედა~ გახდეს. მეზალიანსი გიოს სოციალურ ღირებულებას ამცირებს.

ნორმატიული დისკურსი ქალზე კონტროლს მეტასიუჟეტის შექმნით ახერხებს.

სწორედ ნორმატიული დისკურსი გვიამბობს ქალის როლის შესახებ სოციალურ ველში. ოჯახი, ნორმატიული დისკურსის თანახმად, ის სივრცეა, სადაც ქალის სიუჟეტი უნდა თამაშდებოდეს. ოჯახს გარეთ დარჩენილი ქალი სოციალური მარგინალის სტატუსს იძენს. ასეთი მარგინალიზაციის ფორმები მრავალგვარია (ერთ პოლუსზე შინაბერა დგას, მეორეზე `ბოზი~, ორივე სოციალური როლი რეპროდუქტიულ ფუნქციას უარყოფს). დეტალურ განხილვას არ შევუდგები, მხოლოდ იმას შევნიშნავ, რომ ოჯახს გარეთ დარჩენა ამგვარი მარგინალიზაციის კონსტანტაა. ქალის სიუჟეტის სხვადასხვა გაჩერებები კარგად ჩანს ნუგზარ შატაიძის მოთხრობაში `ქეთო გალოთებულა~, სადაც ქეთოს ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპებს სხვადასხვა პერსონაჟები აფასებენ. ქეთოსადმი დამოკიდებულება იწყება აღფრთოვანებით და პატივისცემით, და მთავრდება გალოთებული ქეთოსადმი დამოკიდებულებით: `ერთი ქეთოს დედაც!~. ქეთოს სოციალური დევალვაცია ოჯახური სივრციდან ამოვარდნით იწყება. ქეთო ჯერ ქმარს გაეყრება, მერე `ვიღაცას~ გადაეყრება, მერე კი გალოთდება. ქეთო სოციალური სივრცის ზღვარზე ექცევა და მისი სოციალური კაპიტალი ნოლს აღწევს. ალბათ ნიშანდობლივია, რომ ნუგზარ შატაიძის მოთხრობაში ქეთოს დისკურსი არ ისმის. ქეთო საერთოდ არ ლაპარაკობს, სხვები ლაპარაკობენ მასზე და ანიჭებენ გარკვეულ როლს საზოგადოებაში. ამ შემთხვევაში სწორედ ნორმატიულ დისკურსს აქვს ქალისათვის ადგილის მიჩენის უდავო პრივილეგია.

ქალის დისკურსი აკა მორჩილაძის რომანში, ისევე, როგორც ნუგზარ შატაიძის მოთხრობაში, თითქმის არ ისმის. `იანა ჩუმი იყო~ _ ამბობს გიო _ `ისე გადიოდა ოთახიდან ოთახში, ხმას ვერ გაიგებდი~. მამის დომინანტური როლი კი სწორედ ნორმატიული დისკურსის დომინანტურობაზე მიგვანიშნებს, რომელსაც ვერც გიო, ვერც იანა საკუთარ დისკურსს ვერ უპირისპირებენ. სიჩუმე იმ რესიგნაციის მანიშნებელია, რომელიც ნორმატიული დისკურსის წინაშე განიცდება. რომანის ბოლოს გიოც იანასავით ჩუმი ხდება, მისი ხმა კვდება.

ნორმატიული დისკურსი ქმნის არამარტო ქალის მოდელს, ანუ მისი სიუჟეტის ინვარიანტს, არამედ აყალიბებს იმ წესებსა და კანონებსაც, რომელსაც ქალი თავისი ცხოვრების გზაზე (თავის სიუჟეტში) უნდა ემორჩილებოდეს, რათა ინვარიანტულ სიუჟეტში ჩადებული პროგრამა შეასრულოს.

დისკურსის მიერ კალაპოტში მოქცეული სიუჟეტი ქვავდება ან ბრინჯაოში ისხმება. ძეგლებს ვგულისხმობ, ძეგლი კი მოგეხსენებათ სოციალური პრესტიჟის ერთ-ერთი უმაღლესი გამოხატულებაა. ქართველები ქალს თუ ძეგლს უდგამენ, ეს უმეტესწილად, დედის ძეგლია. ასეთი ძეგლები გვეუბნება, რომ ქართველი ქალის სიუჟეტის უკანასკნელი წერტილი, მისი კულმინაცია და ტელოსი დედობაა. ქართველმა ქალმა ძეგლი რომ დაიმსახუროს, დედა უნდა იყოს. დედის ძეგლი კი იმ ჩარჩოებზე მიგვითითებს, რომელიც ქართველი ქალის რეალიზაციისთვის არსებობს. ამ ჩარჩოს კი ქართველი ქალისათვის ოჯახი ქმნის.

ნორმატიულ დისკურსს მაკონტროლებელ ფუნქციასთან ერთად სხვა ფუნქციაც აქვს. იგი თავისი ექსკლუზიურობის შენარჩუნებაზეც ზრუნავს და არ ითმენს მის გვერდით სხვა დისკურსების არსებობას. 
* * *

ახლა ისიც ვიკითხოთ, რატომ სურს ნორმატიულ დისკურსს წესების დადგენა და მერე ამ წესების შესრულებაზე ზრუნვა? `თქვენ და ჩვენ~ _ ამბობს ამ დისკურსის პოლიციის1 ერთ-ერთი სამმართველოს უფროსი, სკოლის დირექტორი ქეთი ნიჟარაძის რომანში `ავტოპორტრეტი~ (`მშობლები და მასწავლებლები~ ზ. ა.). 

`უნდა ვებრძოლოთ მათ (ბავშვების _ ზ. ა.) ადრე გამოვლენილ გრძნობებს. ეს ძალზე სახიფათოა. სწორედ ამ ადრე გამოვლენილი გრძნობების გამო, რომელიც აუცილებლად სხვა, ცუდ ძალაში გადაიზრდება და იფეთქებს და ეს აფეთქება ყოველდღე, ყოველ წამს არის მოსალოდნელი; სწორედ ამის გამო უნდა დავირაზმოთ, ხელჩართული ბრძოლა უნდა გავუმართოთ მათ და ჩვენს გადაგვარებას. ნუ შეგვრცხვება მათი თვალთვალი!~ 
ამ ტირადას ორი მიმართულება აქვს, დისკურსის პოლიციას კი ორი ფუნქცია. ერთის მხრივ, დისკურსიული პოლიცია ზრუნავს იმაზე, რომ სოციუმის წევრის სიტყვა და საქმე იმ წესების შესაბამისად ხორციელდებოდეს, რომელსაც ნორმატიული დისკურსი ადგენს, რაც ქალის შემთხვევაში ნიშნავს, რომ მან უნდა შეასრულოს თავისი ტელოსი, ანუ რეპროდუქტიული ფუნქცია ოჯახის შიგნით, მოზარდი გოგონა გახდეს კდემამოსილი, მანდილოსანი და დედა, სწორედ ისეთი, როგორიც სადღეგრძელოს გმირია. ლანას ბიძის სადღეგრძელო ამგვარი სიუჟეტის დაწერის ცდაა. `ლანა, შენ დღეს ცამეტი წლის გახდი. შენ უკვე დიდი გოგონა ხარ. შენ იცი, როგორ ასახელებ მშობლებს კარგი სწავლით [...], კარგი ქალობით. დაე, მუდამ ვამაყობდეთ შენით. ხომ იცი, მთავარია სწავლა და...~ ეს სიამაყე სწორედ `სამაგალითო~ ქალს გაგვახსენებს. დისკურსის იმპლიკაციაა: შენ ასეთი უნდა გახდე, ჩვენ რომ შენით ვიამაყოთ.

მეორეს მხრივ, დისკურსის პოლიცია ხედავს `ტერორისტულ~ პოტენციალს, რომელიც ამ გრძნობებიდან გამომდინარე ალტერნატიულმა დისკურსმა და სიუჟეტმა შეიძლება შვას და რომელსაც ჰომეოსტატიური სოციუმის დესტაბილიზაციის გამოწვევა შეუძლია. ჰომეოსტატიური საზოგადოება ისეთი საზოგადოებაა, რომელიც ერთხელ დამკვიდრებული და დაკანონებული წესების შენარჩუნებაში ხედავს თავისი არსებობის გაგრძელების ერთადერთ საშუალებას. ამ წესების შეცვლას ასეთი საზოგადოება `გადაგვარებად~ ან სულაც დაღუპვად აღიქვამს და ამ ერთხელ და სამუდამოდ დამკვიდრებული მდგომარეობის შენარჩუნების წინააღმდეგ მიმართულ ნებისმიერ აქტივობაზე რეპრესიებით რეაგირებს. ასეთი სოციუმის ლეგიტიმაციის წყარო, როგორც წესი, ტრადიციაა, რომელიც მას მეტაფიზიკურ პირველსაწყისთან აკავშირებს. 

ნორმატიული დისკურსის ლეგიტიმაცია

ვნახოთ, რაში მდგომარეობს ნორმატიული დისკურსის ძლევამოსილების და მისი ლეგიტიმურობის საიდუმლო. რატომ ხდება ისე, რომ დისკურსს შეუძლია დაადგინოს ნორმები, ისაუბროს იმაზე, რა არის ჭეშმარიტი და რა _ მცდარი, რა არის კარგი და რა _ ცუდი. ცოტა ხნით ისევ აკა მორჩილაძის რომანს დავუბრუნდეთ. გიო ყარაბაღელ მხატვარ ვალერასთან წიგნს გადააწყდება. `სამად სამი სიტყვა დამამახსოვრდა~, ამბობს გიო: `ევასაც ასტუაწ, ქართულად: ჭეშმარიტად გეუბნებით მე თქვენ~. ერთი შეხედვით უცნაურია, რატომ მოხვდა ეს ეპიზოდი რომანში, რა კავშირშია ის დანარჩენ მოქმედებასთან ან რატომ დაამახსოვრდა გიოს მაინცდამაინც ეს სიტყვები. ამ მოჩვენებითი შემთხვევითობის უკან კი დისკურსის ლოგიკა იმალება, უფრო სწორად იმ ინსტიტუტებისა, რომლებიც ჭეშმარიტებას იჩემებენ. აკა მორჩილაძის რომანის პერსონაჟი საკმაოდ შეფარულად, იმპლიციტურად და შეიძლება ქვეცნობიერადაც კი ნორმატიულ პრინციპს, ზოგადად `არქეს~ პრინციპს, მეტაფიზიკურ ინსტანციას უკავშირებს. `რა გინდა, რომ ქნა~, _ ჩივის გიო, _ `სხვები წყვეტენ შენს ბედს. ის კი, რაც გიყვარს, უნდა დაივიწყო და ამოიგდო~.

როგორც ვხედავთ, ლიტერატურული დისკურსი სიუჟეტის წინასწარ დაწერილობას მეტაფიზიკურ ინსტანციას უკავშირებს, ხოლო ამ მეტაფიზიკური ინსტანციის წარმომადგენლობას სეკულარულ სამყაროში სოციუმის სხვადასხვა ნორმატიული ინსტიტუტები: ოჯახი, სკოლა, საძმო და მისთანანი იჩემებენ. ეს კავშირი მეტაფიზიკურ ინსტანციასთან არის ნორმატიული დისკურსის ლეგიტიმაციის წყარო. სწორედ ამ ლეგიტიმაციის წყალობით წერს ნორმატიული დისკურსი იმ მეტასიუჟეტს, რომელიც სოციუმის წევრებმა თავიანთ სიუჟეტებში უნდა განახორციელონ. სწორედ ამ ლეგიტიმაციის წყალობით თამაშობენ ის ინსტიტუტები, რომელთაც ნორმატიული დისკურსი უპყრიათ, დისკურსიული და სიუჟეტური პოლიციის როლს და ზრუნავენ იმაზე, რომ მეტასიუჟეტის პერსონაჟები მეტასიუჟეტის ფარგლებში დარჩნენ და დაწერილ სიუჟეტს თავი არ დააღწიონ, როგორც, ვთქვათ, ვუდი ალენის ფილმში `ქაიროს მეწამული ვარდი~ ან გივი მარგველაშვილის რომანში `მუცალი~ ხდება. 

* * *

ამ `არქეს~ პრინციპთან დაკავშირებული ნორმატიული დისკურსი ჩურჩულით მაშინ ისმის, როდესაც ლანა უზნაძე, ქეთი ნიჟარაძის `ავტოპორტრეტის~ პერსონაჟი, ბედისწერაზე საუბრობს. `როდესაც წერას ჰყევხარ ატანილი~, _ ეუბნება ლანა ნიკას, თავის შეყვარებულს, _ `ისევ მას უნდა დანებდე, რამეთუ ყოველ ადამიანს თავისი ბედი უწერია~. `წერა~, რომელსაც ატანილი ჰყევხარ, ის, რომ ყველაფერი წინასწარაა დაწერილი, სწორედ დისკურსის და სიუჟეტის კავშირზე მიგვითითებს. ქეთის, როგორც ქართველი ქალის, როგორც ადამიანის `ბედი~ მეტასიუჟეტის მიერაა დეტერმინირებული, ამ `ბედთან~ დაპირისპირება კი მეტაფიზიკურ საწყისთან ბრძოლის შთაბეჭდილებას ტოვებს. `ჰოდა, რაც მეწერა, მოხდა~, _ ამბობს ლანა, მაგრამ რომანში საინტერესო სწორედ ის არის, რომ ლანა `დაწერილის~ რევიზიის შესაძლებლობას იძენს. მას აქვს `სვლის დაბრუნების~, `გადათამაშების~ შესაძლებლობა. ეს გადათამაშების შესაძლებლობა (თუნდაც ლიტერატურის სივრცეში) პოსტმოდერნული ლიტერატურის შესაძლოა უტოპიური პროექტია. ლანას თამაში `დაწერილს~ და `გადაწერილს~ შორის კი ამ პროექტის ნაწილია. 


ახალი სიუჟეტის ძიებაში 

როგორც ითქვა, ნორმატიული დისკურსი ადგენს როლებს, რომელიც ქართველმა ქალმა (და კაცმაც) უნდა ითამაშოს მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში. სიტყვა თამაშს რამდენიმე მნიშვნელობა აქვს, და თანამედროვე ლიტერატურულ დისკურსში თამაში სწორედ სიყალბის კონოტაციას იძენს. როლები, რომლებიც წინასწარაა დაწერილი, ყალბად აღიქმება და პროტესტის გრძნობას ბადებს. არჩილ ქიქოძის `კარნავალის~ პერსონაჟი გოგონა თავს იმ გალიაში გრძნობს გამომწყვდეულად, რომელსაც უკვე დაწერილი სიუჟეტი და დისკურსი ქმნის. ამ მოთხრობაში ოჯახი ტყუილის, კომუნიკაციის შეუძლებლობის ადგილია. `რაღაც უნდა გითხრა~, _ გულწრფელობას ცდილობს გოგონა, მაგრამ ნორმატიული დისკურსი აქაც ადგილზეა, `ვიცი~ _ პასუხობს ქმარი, _ `ჩვენ მალე ბავშვი გვეყოლება?~ `ბაბუა როდის უნდა გამხადოთ, ბაბუა?~ კითხულობს მამამთილი და ამ შეკითხვის მიღმა იკითხება ნორმა: ქალი არ ჩაითვლება სრულფასოვნად, სანამ თავის რეპროდუქციულ დანიშნულებას არ შეასრულებს. მაგრამ ამავე დროს, აქაც, ისევე როგორც აკა მორჩილაძის რომანში, იგრძნობა ჯერ კიდევ შეფარული და შენიღბული სიმპათია, თუნდაც დაქალებისა, რომლებიც `ჩუმ-ჩუმად მის ბედს შენატროდნენ~, რადგან ხედავდნენ, რომ გოგონა მეტასიუჟეტის გალიიდან გაქცევას ცდილობდა. `რევოლუციური პროექტი~-ს მიზანი გალიიდან თაAვის დაღწევა და მისი ბინადარის დეკორატიული ფუნქციის უარყოფაა. გოგონა თავისი რევოლუციური პროექტის განხორციელებას იმით შეეცდება, რომ საყვარელს გაიჩენს და ამით, როგორც თვითონ ჰგონია, ერთის მხრივ, სიყალბეს, მეორეს მხრივ, კი ოჯახის ჩარჩოებს თავს დააღწევს. მისი საყვარელი ქალაქის სამყაროს პერიფერიიდან მოსული ბიჭია, მოსული `ისეთი უბნიდან, [...] რომლის სახელიც არასოდეს გაეგონა~ და რომელიც `დედისთვის სრულიად მიუღებელია~, ვინაიდან ოჯახის სოციალურ ღირებულებას ამცირებს. გოგონას რევოლუციურ პროექტს არჩილ ქიქოძის მოთხრობაში ორი სახელი აქვს: `ხსნა~ და `შურისძიება~. შურისძიება მამისა და ქმრის ოჯახის მიმართ, რომელიც ვერ გახდა მისი, ორივე ოჯახის სოციალური ღირებულების დამცირებით, ხოლო ხსნა იმდენად, რამდენადაც ეს არის საჩუქარი, რომელსაც გოგონა საკუთარ თავს უკეთებს და ამით სიყალბისგან გათავისუფლებას ფიქრობს. `ყველაფერი ერთად აჩუქა, რაც წაართვეს, რასაც უმალავდნენ და რასაც აბრალებდნენ~.

არჩილ ქიქოძის მოთხრობაში რევოლუციური პროექტი ჰაერში რჩება გამოკიდებული. ამ რევოლუციის შესახებ არავინ არაფერი იცის. `იმასთან მე არაფერი მქონია და არც შეიძლება მქონოდა~, _ ატყუებს გოგონა მეობარს. რევოლუცია ხდება, მაგრამ დისკურსში ვერ ხვდება და ამდენად სოციალურ სივრცეში არმომხდარად ითვლება. გოგონა ერთჯერადი რევოლუციური აქტით კმაყოფილდება, ამიტომაც ეს უფრო შურისძიებაა, ვიდრე ხსნა. მაგრამ რევოლუცია მაინც გაგრძელდება, მიუხედავად იმისა, რომ გოგონა ვერ ახერხებს სიუჟეტური გალიიდან თავის დაღწევას. `თავის ლამაზ გალიაში დაბრუნებული, მიხვდა _ აღარსად წამსვლელი აღარ იყო~. არჩილ ქიქოძის მოთხრობაში ქალის ახალი სიუჟეტი ჯერ არ დაწერილა. `ეს მხოლოდ ძველი და უსაშველოდ გრძელი ამბის გაგრძელებაა. დასასრული კი ჯერ კიდევ ძალიან, ძალიან შორსაა...~ სწორედ ამ `გრძელი ამბის გაგრძელება~, ან ამ ამბის, ამ სიუჟეტის ნაწილია ქეთი ნიჟარაძის `ავტოპორტრეტიც~. `მიკვირს, ეს უფროსები როგორ ახერხებენ ასე ერთნაირად ლაპარაკს~, ამბობს ლანა, `ავტოპორტრეტის~ პროტაგონისტი, რომლისთვისაც `ერთნაირად ლაპარაკი~ სწორედ ნორმატიული დისკურსის უსასრულოდ რეპროდუცირებას ნიშნავს, `უფროსები~ კი დისკურსის გამტარებელი ავტორიტეტები არიან, რომლებიც ლანას მაგივრად ცდილობენ მისი სიუჟეტის დაწერას. ლანა თავიდანვე უარს ამბობს ნორმატიული დისკურსის რეპროდუცირებაზე: `მე ვერ დავწერ~, _ ამბობს ლანა, _ `იმიტომ, რომ ჩემი ნაფიქრალი და განცდილი კი არაა, ვიღაც სხვების დაკანონებული და ჩამოყალიბებულია~. ეს `ვიღაც სხვები~ სწორედ იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ნორმატიული დისკურსი ლანასთან მიმართებაში ჰეტერონომიულია, ლანას ცხოვრების, მისი ბიოგრაფიის სიუჟეტური კანონები სხვაგან იწერება.

ლანას პროტესტი არ მთავრდება ნორმატიული დისკურსის რეპროდუცირებაზე უარის თქმით. ნორმატიულ დისკურსს ლანა ორ სტრატეგიას უპირისპირებს. პირველი პროტესტი ჩუმი სოციალური პროტესტია, ისეთი, როგორიც არჩილ ქიქოძის `კარნავალში~ ვნახეთ, ხოლო მეორე კი ნორმატიული დისკურსისათვის საკუთარი დისკურსის დაპირისპირებაა. 

* * *

უკვე დაწერილი სიუჟეტის და უკვე წარმოთქმული დისკურსის გალიიდან გათავისუფლებისთვის ბრძოლას ლანა მოზარდისათვის ხელმისაწვდომი ერთადერთი იარაღით იწყებს. ამ იარაღს დაუმორჩილებლობა ჰქვია. `მოურჯულებელი ტიპი ვარ~, _ ამბობს ლანა და ამ `მოურჯულებლობით~ გამოხატავს თავის პროტესტს ნორმატიულობის მიმართ. სიტყვა ნორმალურს ლანა სიტყვა არანორმალურს უპირისპირებს და ამით საკუთარ სოციუმში უცხო ხდება. მაგრამ სიტყვებთან თამაში სახიფათო თამაშია და არანორმალურს თავისი იმპლიკაციები მოჰყვება. არანორმალურობა, სიგიჟე ორმაგი მიმართულებისაა. არანორმალურობა, ერთის მხრივ, არის დაკანონებულ და სვის მიერ ჩამოყალიბებულ დისკურსთან დაპირისპირება, მაგრამ, მეორეს მხრივ, არანორმალურობის დისკურსი ახდენს ნორმატიული დისკურსის აქტუალიზაციას, რის გამოც არანორმალურს მაინც მიენიჭება თავისი ადგილი საზოგადოებაში. ამიტომაც გაგვიჭირდება ლანას პროტესტი წავიკითხოთ როგორც გარდამავალი ასაკის პროტესტი, ისე, როგორც ამას `ნორმალური~ დისკურსის წარმომადგენელი, ლანას დეიდა აკეთებს. ლანას თოთხმეტი წლის ასაკში ფსიქიატრთან წაყვანას უპირებენ. დეიდის მკაცრი სიტყვა `это возрастое, апатия, ცოტა ხანში გაუვლის~, ერთისმხრივ ნორმალურობის დისკურსის მცდელობაა, სახელი დაარქვას მოვლენას და ამით ისიც ნორმალურად, ჩვეულებრივი სიუჟეტის იმ ნაწილად აქციოს, სადაც მოზარდის პროტესტს `ჩვეულებრივი~ ცხოვრება მოჰყვება. ნორმატიული დისკურსისათვის არანორმალურობის დისკურსის დაპირისპირება ლანას პირველი პროექტის უსუსურობაზეც მიგვანიშნებს, რადგანაც ნორმალურობის და არანორმალურობის დიხოტომია `ნორმალურობის~ დისკურსს პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით მაინც აძლევს გალიაში გამომწყვდევის საშუალებას.

ქეთი ნიჟარაძე და მისი პერსონაჟი ამ ხაფანგიდან თავის დაღწევას ახერხებენ. ლანას პროტესტი რომ მხოლოდ მოქმედებაში გამოხატულ ისოციალური პროტესტი ყოფილიყო, ვთქვათ ისეთი, როგორიც `კარნავალის~ პერსონაჟი გოგონასია, ის მისცემდა ნორმატიულ დისკურსს მისთვის სახელის დარქმევის და ამდენად ძველ სიუჟეტში დაბრუნების საშუალებას.

აქ კი ლანას მეორე სტრატეგიაზე უნდა შევჩერდეთ, რომელიც პირველის პარალელურად ხორციელდება და პირველზე გაცილებით უფრო საინტერესოა. ლანა დღიურის წერას გადაწყვეტს. სწორედ ეს იქნება მისი ცდა ნორმატიულ, ლანასთან მიმართებაში ჰეტერონომიულ დისკურსს ალტერნატიული, ავტონომიური დისკურსი დაუპირისპიროს და სხვა სიუჟეტი შექმნას, რომელიც ჯერ არ დაწერილა, მაგრამ რომლის შესაძლო ბოლოც ანტიციპირებულია დღიურის პირველსავე სტრიქონებში: `ჩააწყვეთ რიგში ცამეტი ტყვია, ცამეტჯერ უნდა მოვიკლა თავი~. სიყვარული, შემოქმედება და თვითმკვლელობა სწორედ ის ცარიელი სივრცეებია გალიის გისოსებს შორის, რომლის მეშვეობითაც ლანა ამ გალიიდან თავის დაღწევას და თავისი დისკურსის, თავისი ავტოპორტრეტის შექმნას შეეცდება. საკუთარი დისკურსის და საკუთარი სიუჟეტის შექმნა ცარიელ ადგილას, იქ, სადაც შენამდე არავის არაფერი უთქვამს და გაუკეთებია, რთული ამოცანაა, ამიტომაც ლანა ხშირად სხვა სიუჟეტებს მოიზომებს ხოლმე. ეს სხვა სიუჟეტები `მადამ ბოვარი~ და `ანა კარენინაა~. ორივე ქალი სიუჟეტური გალიიდან გამოსავალს ეძებს, ოღონდ სხვადასხვა გზით. ანა, ლანას აზრით, ემა ბოვარისგან განსხვავებით იმიტომ არის გმირი, `რომ ზურგი აქცია საზოგადოებას, რომელიც სავსე იყო სიყალბით, სიცრუითა და თვალთმაქცობით. ის ნამდვილი ქალი იყო, იმიტომ რომ არ შეეძლო თავისი გრძნობების დაფარვა~. ლანას ახალი სიუჟეტის პროგრამა სიყალბისგან თავის დაღწევა ხდება, სიყალბის წყარო კი, ლანას აზრით, სოციუმი და მისი ინსტიტუტებია, რომელთაც ნორმატიული დისკურსი უპყრიათ. ორივე კლასიკური რომანი პროტაგონისტთა სიკვდილით მთავრდება, სიკვდილი კი არის ის წერტილი, რომელიც ნორმატიულ დისკურსს ადამიანის ცხოვრების საბოლოო შეფასების, მის სიუჟეტურ არტახებში მოქცევის და მისთვის გარკვეული აზრის მიცემის საშუალებას აძლევს. შეიძლება ამიტომაც, ლანა, რომელიც ასევე შეეცდება თავის მოკვლას, ხელოვნების გზას ამოირჩევს. 

ლანას პროექტი შეკითხვების დასმა უფროა, ვიდრე შეკითხვებზე პასუხი. `როდესაც დედაჩემი მეუბნება, გაიმართე, კითხვის ნიშანივით ნუ ხარ მოხრილიო, მეცინება და ვპასუხობ, კითხვის ნიშანი ვარ, აბა რა ვარ-მეთქი.~ შეკითხვების დასმა ლანასთვის ნორმატიული დისკურსის დესტაბილიზაციის სტრატეგიაა. `შენ იმისთვის გაგაჩინეს~, _ ცხოვრების აზრს უხსნის ლანას დეიდამისი, _ `რომ იშრომო, გიხაროდეს სიცოცხლე და გააჩინო შენი მსგავსი, იმანაც იშრომოს და გააჩინოს თავისი მსგავსი~. ლანას ეს პასუხი იმიტომ არ აკმაყოფილებს, რომ არ აწყობს `ცხოვრების ასეთი სქემა~. ლანას თავის თავში და თავის დანიშნულებაში გარკვევა სურს. აქ კი ლანას მეორე გალია ელოდება. `დამსხვრეული სულის ნაწილების ძიება, [...] მათთან გაერთიანების სურვილი~. `იმისათვის, რათა ნორმალურად ვიცხოვრო, ვაკეთო ჩემი საქმე და მაქსიმალურად ცოტა დეპრესია მქონდეს, უნდა მივაღწიო შინაგან ჰარმონიას, რომელიც ცამეტი-თოთხმეტი წლისამ დაკარგე~. ლანაც ცდილობს, თავისი ცხოვრების ისეთი სიუჟეტი დაწეროს, რომელიც ყველაფერს ახსნის და აზრს მიანიჭებს. `რომ ღამღამობით არ გამოვეღვიძებინე რაღაც ძალას და არ მეკითხა რატომ? ... რისთვის?~ და ამით საკუთარი ცხოვრებაც ისევ ნორმატიულ დისკურსს დაუქვემდებაროს. ავტოპორტრეტი ამ შემთხვევაში მეტაფორად იქცევა, რომელიც, უცნაურია, მაგრამ გალიის მეტაფორასთან ძალიან ახლოს დგას. ავტოპორტრეტს, ისევე როგორც ავტობიოგრაფიას, ორმაგი მიმართულება აქვს. ჯერ ერთი, ავტოპორტრეტი და ავტობიოგრაფია თვითრეფლექსიურია, ანუ ვთქვათ გალიაში გამომწყვდეული თავის თავს გალიის შიგნითაც ხედავს და გალიის გარეთაც. მეორე, და უფრო საინტერესო კი ის არის, რომ, ერთის მხრივ, ავტოპორტრეტი და ავტობიოგრაფია თვითონ ქმნის იმ გალიას, რომლის ტყვედაც ავტოპორტრეტის და ავტობიოგრაფიის პერსონაჟი (და გარკვეულ, მხოლოდ გარკვეულწილად) ავტორი თავის თავს აქცევს და ამით ცდილობს გაექცეს სხვის მზერაში გაყინვას. მეორეს მხრივ, კი თავისი და სხვისი გალიიდან დაღწევის მცდელობასაც. შემოქმედება, ერთის მხრივ, როგორც ლანა ამბობს, თავისი თავის გამხელაა ამ სამყაროსათვის, ანუ მცდელობაა საკუთარი თავის დისკურსის შექმნისა, მაგრამ, მეორეს მხრივ, `შემოქმედება ალბათ გამოსავალია რაღაციდან, საკუთარი თავიდან~. საკუთარი თავიდან გამოსავალი არის სწორედ ნიცშესეული და არტოსეული პროექტი, თავი დააღწიო ნებისმიერ დისკურსს და სიუჟეტს, ისეთსაც კი რომელსაც შენ თვითონ ქმნი. ეს გზა, ლანას თქმით, არის გზა, რომელმაც შეიძლება დაგღუპოს თუ პასუხს, გამოსავალს ვერ ნახავ, [...] გამოსავალს, რომელიც დაგავიწყებს სასოწარკვეთას~. ამ გზას სოციალური სივრციდან გასვლის, მისგან საბოლოოდ გათავისუფლების გარდა მარტოობის და სასოწარკვეთის იმპლიკაციაც აქვს. ლანა შემთხვევით არ ახსენებს `ყურმოკვეთილი მხატვრის სასოწარკვეთას~. ოღონდ ლანა ამ გზასაც არ დაადგება ბოლომდე. `მე შეგნებულად გადავწყვიტე იმ ჯაჭვის გაწყვეტა~, _ ამბობს ლანა, _ `რომელსაც მარტოობა ერქვა. მე გავაჩინე შვილი [...].~ სიტყვა `შეგნებულად~ აქ შემთხვევითი არ არის. ამ სიტყვით ლანა უპირისპირდება ნორმატიულ დისკურსს, რომელშიც ქალის რეპროდუქტიული ფუნქცია თავისთავადია და რეფლექსიას არ საჭიროებს. ლანას გადაწყვეტილება, სოციალურ სივრცეში დაბრუნდეს, შეგნებულია და იგი ქალის მეტასიუჟეტის ტრადიციულ ფარგლებს მიღმა ხორციელდება. ლანა ახერხებს, მეტასიუჟეტისგან თავის დაღწევას და ნორმატიული დისკურსისთვის საკუთარი დისკურსის დაპირისპირებს, ოღონდ განიცდის იმას, რომ მისი სიუჟეტი, როგორც ნორმატიული დისკურსის მიერ დაწერილი სიუჟეტი `ჰარმონიული~ და საბოლოო აზრის მატარებელი არ არის. ამ განცდას ლანა ისევ ნორმატიულ დისკურსთან მიყავს. ლანას დღიურები მიაქვს ფსიქიატრთან, რომელმაც დღიურები უნდა წაიკითხოს და ლანას სულიერი `ჰარმონია~ დაუბრუნოს.

სხვა განხილული ტექსტებისგან განსხვავებით, ქეთი ნიჟარაძის `ავტოპორტრეტში~ მნიშვნელოვანი ისაა, რომ აქ ქალის დისკურსი ნორმატიულ დისკურსს თავის, ავტონომიურ დისკურსს უპირისპირებს, ოღონდ არ იჩემებს იმ პრეტენზიას, რომ თავად გახდეს ნორმატიული და ქალის ახალი მეტასიუჟეტი დაწეროს. ქეთი ნიჟარაძე თავის რომანში გენდერული საზღვრების წაშლას ახერხებს იმის გარეშე, რომ ქალს სოციალურ სივრცეში რაიმე განსაკუთრებული როლი მიუჩინოს. მისი გმირი სიუჟეტური გალიიდან გამოსავალს ხელოვნებაში ხედავს, რომელმაც გენდერული საზღვრები არ იცის და თავისი ბუნებით `უნისექსურია~. ამდენად, ქეთი ნიჟარაძე ახერხებს სოციალური სივრცის ალტერნატიული სივრცის, თავისებური `ატოპოსის~ შექმნას, რომელიც დისკურსიული და სიუჟეტური გალიიდან გათავისუფლების ადგილი იქნებოდა. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანი ის კი არ არის, რომ რომანის პროტაგონისტი თვითონ ვერ ახერხებს ამ `ატოპოსში~ მოხვედრას, არამედ ის, რომ იგი ნორმატიული სიუჟეტური და დისკურსიული გალიიდან გათავისუფლების თავისებურ გზას აჩვენებს.

ეროვნული უძრაობა

Нет, не сказать, чтоб мы совсем застряли!
Движенье есть, движенье происходит.
Мы все-таки плывем. И нас никто
не обгоняет. Но, увы, как мало
похоже это на былую скорость!
И как тут не вздохнешь о временах,
когда все шло довольно гладко.
Гладко.
იოსებ ბროდსკი

ურთიერთგამომრიცხავი განცხადებები საქართველოს მთავრობის სტილად იქცა. სანამ იმაზე დავფიქრდებოდეთ, რას უნდა ნიშნავდეს მთავრობის შეუთანხმებლობა ქვეყნისათვის მნიშვნელოვან საკითხებზე, მოდით რამდენიმე ასეთ შემთხვევას გადავხედოთ: 

თავი I “ქუდზე კაცი”

2009 წლის 13 ოქტომბერს გამოქვეყნდა “ეროვნული გვარდიის ახალი ხედვა”. ამ დოკუმენტში ნათქვამია, რომ საქართველოს შეიარაღებული ძალების რეზერვი ორიენტირებული უნდა იყოს “ხარისხზე და არა რაოდენობაზე”, რომ შეირაღებულ ძალებს 3000 “I კლასის რეზერვისტი უნდა ჰყავდეს”. მისასალმებელია, რომ ამ დოკუმენტის ავტორებმა იფიქრეს რუსეთთან ომის შედეგებზე და შესაბამისი დასკვნებიც გამოიტანეს: საქართველოს პრეზიდენტის და მისი ყოფილი ერთგული თანამებრძოლის შემდგომში კი დაუძინებელი მტრის ირაკლი ოქრუაშვილის მიერ შექმნილი და დაგეგმილი რეზერვისტთა რაოდენობაზე ორიენტირებული სისტემა უკიდურესად არაეფექტური აღმოჩნდა. ახალი სისტემის მიხედვით “რომელიც ძალაში 2010 წლიდან შევა (მანამდე პარლამენტმა რამოდენიმე საკანონმდებლო ცვლილება უნდა მიიღოს), ითვალისწინებს რეზერვის სამსახურის დაყოფას სავალდებულო და ნებაყოფლობით სისტემებად. სავალდებულო რეზერვი დაკომპლექტდება სამხედრო სამსახურისთვის ვარგისი 45 წლამდე პირებისგან, ნებისმიერი წოდებისა და სქესის ყოფილი სამხედრო მოსამსახურეებისაგან. ნებაყოფლობით რეზერვს შეუძლია მიმართოს ყველა იმ მოქალაქემ, რომელსაც შეუსრულდა 27 წელი, მათ შორის 2007-08 წლებში სარეზერვო სამსახურგავლილ რეზერვისტს, ვისაც აქვს სურვილი კვლავაც იმსახუროს რეზერვში.” 
ორთვენახევრის შემდეგ საქართველოს პრეზიდენტი მორგი “უპრეცედენტო” ინიციატივით გამოვიდა. პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ქვეყნის დაცვა არ არის მხოლოდ “თავდაცვის სამინისტროს პირადი შემადგენლობის საქმე”. როგორც ჩანს, პრეზიდენტი ქვეყნის მდგომარეობის და “თავდაცვის სამინისტროს პირადი შემადგენლობის” ანალიზის შედეგად იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ საქართველოს თავდაცვისუნარიანობას ტოტალური მობილიზაცია გააძლიერებს. “როცა საქმე ეხება საქართველოს დაცვას, ყველანი უნდა ჩავერთოთ ამ საქმეში 100, 200, 300 ათასი კაცი და თუ საჭიროა ნახევარი მილიონი დადგეს იარაღით ხელში [...] თითოეული ქართველი კაცი და ქალი იქნება საქართველოს მებრძოლი, უნდა იყოს მზად საქართველოსთვის საბრძოლველად” რიტორიკულ ექსტაზში შესული პრეზიდენტი აგრძელებს: “უნდა იყოს მზად თითოეული ქართული ოჯახი, თითოეული ქუჩა, რაიონი, კვარტალი, სოფელი, ქალაქი, თითოეული დასახლებული პუნქტი და თითოეული სახლი და ოჯახი უნდა იქცეს წინააღმდეგობის და საქართველოს თავისუფლებისთვის აშენებულ სიხე-სიმაგრედ გარდაქმნილ ბასტიონად.” მზად “უნდა იყოს” რა თქმა უნდა კარგია, მაგრამ მოდით ისიც ვიკითხოთ როგორ. პრეზიდენტს ამ შეკითხვაზეც აქვს პასუხი: “არა მხოლოდ ფსიქოლოგიურ მზადყოფნას ვგულისხმობ, ეს დღესაც ასეა, მაგრამ უნდა იყოს მომზადებული სათანადოდ საქართველოსთვის საბრძოლველად, უნდა იყოს აღჭურვილი”. ესე იგი ნახევარი მილიონი ადამიანის ომისათვის “სათანადოდ” მომზადებაში პრეზიდენტი აღჭურვას გულისხმობს. პრეზიდენტის ასე თავისებურად გაგებული “სათანადო” მომზადების პრობლემაც გადაწყვეტილი ჰქონია. “ამდენ ავტომატსაც ვიშოვით და გვაქვს, და ტყვია-წამალიც საკმარისზე მეტი გვაქვს,”. ის რომ სიტყვა “ვიშოვით” პრეზიდენტის გამოსვლაში რბილად რომ ვთქვათ, ფრიად უადგილოა, ცალკე ამბავია (“ვიშოვით” და “გვაქვს” შორის განსხვავებას სულ რომ თავი დავანებოთ). ამ გამოსვლიდან იმასაც შევიტყობთ, რაში იხარჯება ქვეყნის თავდაცვის ბიუჯეტი: ნახევარი მილოიონი ავტომატის და ამ ნახევარი მილიონი ავტომატისათვის საჭირო ტყვია-წამლის შეძენაში. ახლა ისიც ვიკითხოთ, რა წარმოდგენა აქვს ქვეყნის უმაღლეს მთავარსარდალს თავდაცვის დოქტრინაზე: მას ჰგონია, რომ ნახევარ მილიონ ადამიანს თუ დაურიგებ ნახევარ მილიონ ავტომატს, მაშინ ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობას არაფერი ემუქრება. ნახევარი მილიონი ადამიანს, რომლის უმეტესობასაც ავტომატი კინოში თუ აქვს ნანახი სხვა სახელიც შეგვიძლია დავარქვათ: საზარბაზნე ხორცი. მოკლედ რომ ვთქვათ, პრეზიდენტს თავისი მოსახლეობა საზარბაზნე ხორცად ჰყავს წარმოდგენილი. პრეზიდენტი ტყუილად რომ არ ვაკრიტიკოთ, ისიც უნდა ვთქვათ, რომ ამ ნახევარმილიონიანი რეზერვის მომზადების საკითხი პრეზიდენტს მთლად უყურადღებოდაც არ დაუტოვებია. “სულ მცირე რამე რჩება” – გვეუბნება პრეზიდენტი “საკმარისი რაოდენობის მომზადებული ხალხი, თუმცა რა თქმა უნდა, ეს ხუმრობით...”. მართალი გითხრათ, მიჭირს იმის დადგენა, რა ჭირს საქართველოს პრეზიდენტს სახუმარო. ისიც ვერ გავიგე, ტოტალური მობილიზაციის თეორია იყო წინასაახალწლო ხუმრობა, თუ ნახევარმილიონიანი რეზერვის მომზადება. 

პრეზიდენტი თავდაცვის სამინისტროს მიერ მომზადებული ფრიად გონიერი, ანალიზზე და გამოცდილებაზე დამყარებული ინიციატივის საჯარო დეზავუირებას ახდენს და კვლავ უბრუნდება არა ხარისხზე, არამედ რაოდენობაზე ორიენტირებული რეზერვის სისტემას. საქართველოს, როგორც პრეზიდენტის გამოსვლიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, არა თუ გააზრებული, საერთოდ არანაირი თავდაცვის სტრატეგია არ აქვს. ამ სტრატეგიის არქონის კომპენსაციას პრეზიდენტი მისთვის ჩვეული გიგანტომანიური რიტორიკით ცდილობს. 

თავი II “დიდების მემორიალი”

19 დეკემბერს, ქუთაისში “დიდების მემორიალი” (ავტორი მერაბ ბერძენიშვილი) ააფეთქეს. ამ აფეთქებას დედა-შვილის სიცოცხლე შეეწირა. დიდების მემორიალი, რომლეიც 1981 წელს დაიდგა, ფაშიზმთან ბრძოლაში დაღუპული ქართველების ხსოვნას ეძღვნებოდა.

მემორიალის აფეთქებამდე ერთი დღით ადრე საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრომ განცხადება გააკეთა ”ქუთაისში დიდი სამამულო ომის მებრძოლების ძეგლის გადატანასთან დაკავშირებით”. განცხადების სათაური გვაფიქრებინებს, რომ მემორიალის აფეთქება საერთოდ არ იყო დაგეგმილი. ტექტსი კი გვებუნება: “მთელი პასუხისმგებლობით ვაცხადებთ, რომ საქართველოში პატივისცემითა და მოწიწებით ეპყრობიან მეორე მსოფლიო ომში მებრძოლთა ხსოვნას და საქართველოს სახელმწიფო და საზოგადოება ზრუნავს ძეგლებსა და მემორიალებზე. რაც შეეხება ქ.ქუთაისში განთავსებულ მებრძოლთა მემორიალს, გვინდა აღვნიშნოთ, რომ ძეგლი ძლიერ დაზარალდა 90-იან წლებში, სწორედ იმ პერიოდში, როდესაც საქართველოში მიმდინარეობდა რუსეთის მიერ ინსპირირებული მოვლენები. ამის შედეგად, აღნიშნული მემორიალი საჭიროებს შესაბამისი სარეაბილიტაციო სამუშაოების ჩატარებას.”

საქართველოს მთავრობა გარე სამყაროს და საკუთარ მოსახლეობას ამ შემთხვევაშიც სხვადასხვა ენაზე ელაპარაკება. ის, რაც საგარეო საქმეთა სამინისტროსათვის “მეორე მსოფლიო ომში მებრძოლთა ხსოვნის” და “ძეგლებზე და მეომრიალებზე ზრუნვის” გამოხატულებაა, სინამდვილეში ფაშიზმთან ბრძოლაში დაღუპული 300 000 ქართველის უპატივცემულობა, მათი ხსოვნისადმი მიღვნილი მემორიალის ნგრევა აღმოჩნდა. 

რატომ გახდა საჭირო ამ მემორიალის დანგრევა? ამ შეკითხვაზე გააზრებული პასუხი მისი დანგრევის ინიციატორებს არ აქვთ. მოდით, მიზეზების დადგენას შევეცადოთ: 

ა) პარლამენტის შენობისათვის ადგილის გათავისუფლება. თავი რომ დავანებოთ პარლამენტის პლენარული სხდომების ქუთაისში ჩატარების იდეის აბსურდულობას, ეს მოტივი კრიტიკას ვერ უძლებს. ქუთაისში ერთი შენობის ასაშენებელი ადგილი “დიდების მემორიალის” დაუნგრევლადაც საკმარისად არის. 

ბ) მეორე მოტივზე ამერიკელი იურისტი რობერტ ამსტერდამი საუბრობს: საქართველოს მთავრობამ “არა მარტო დემონტაჟი გაუკეთა (მემორიალს - ზ.ა.) პარლამენტის ახალი შენობის ასაშენებლად, არამედ ის სამაგალითოდ ააფეთქა […] ცხადია, ეს იყო რუსეთის გასაღიზიანებლად გადადგმული ნაბიჯი, რომელის რეაქციაც მოსალოდნელად განრისხებული იყო.”
ორივე შემთხვევაში მემორიალის აფეთქება მისი ინიციატორების სრულ უგუნურებაზე მეტყველებს: პირველ შემთხვევაში იმიტომ, რომ მემორიალის აფეთქება ვერანაირი ლოგიკით ვერ აიხსნება, მეორე შემთხვევაში კი რუსეთის “ჯინაზე” ომში დაღუპული ქართველების ხსოვნის შეურაცხყოფის ასახსნელად უგუნურობა ალბათ ყველაზე რბილი შეფასება იქნება. 

არის მესამე მიზეზიც: ბოლო დროს საქართველოს მთავრობის მხრადამჭერი არასამთავრობო ორგანიზაციები საბჭოთა მემკვიდრეობის დაძლევის და საბჭოთა სიმბოლიკის აკრძალვის ინიციატივით გამოვიდნენ. თავისთავად საბჭოთა მემკვიდრეობის შეფასება და ამ მემკვიდრეობის დაძლევა დიახაც რომ აუცილებელია. პრობლემა იმაშია, რომ არც ნაციონალური მოძრაობის think tank-ებს, არც საქართველოს მთავრობას არც გააზრებული, არც ჩამოყალიბებული არ აქვს, ან რა არის საბჭოთა მემკვიდრეობა, ან როგორ შეიძლება მისი დაძლევა. სწორედ ეს გაუაზრებლობა ხდება არა მარტო უგუნურობის, არამედ დანაშაულის წყაროც. ნაციონალურ მოძრაობასთან დაახლოებულ წრეებში რატომღაც მიჩნეულია, რომ საბჭოთა მემკვიდრეობის დაძლევა საბჭოთა სიმბოლოების განადგურებას ნიშნავს. თავი რომ დავანებოთ ამ აზრის პრიმიტიულობას - სამედიცინო ანალოგია რომ მოვიშველიო, ეს იგივე იქნებოდა, ექიმი ჭრილობას კოსმეტიკით მკურნალობდეს - ნაციონალური მოძრაობის ინტელექტუალურ ბაზას ისიც ვერ გაურკვევია, რა არის საბჭოთა სიმბოლო და ჰგონია, რომ II მსოფლიო ომის დროს ფაშიზმთან ბრძოლაში დაღუპულთა მემორიალი საბჭოთა კავშირს განადიდებს. ვისაც II მსოფლიო ომი საბჭოთა კავშირის და გერმანიის ომი ჰგონია და მიაჩნია, რომ ამიტომ ამ ომისადმი მიძღვნილი ძეგლები უნდა ააფეთქოს, ზუსტად ისევე ფიქრობს, როგორც პუტინისეული პროპაგანდა. საბჭოთა საქართველოს ისტორიაში საამაყო ბევრი არაფერი ყოფილა. მაგრამ ის, რომ ქართველები ლამის მთელ მსოფლიოსთნ ერთად ამ ბოროტების წინააღმდეგ იბრძოდნენ და მის დამარცხებაში თავისი წვლილიც შეიტანეს დიახაც საამაყოა. 

თავი III ამბავი ნავეზირალი ზურაბის შაჰის კარზე ხლებისა

2009 წლის 23 დეკემბერს, მოსკოვში რუსეთის პრემიერ-მინისტრი საქართველოს ყოფილ პრემიერ-მინისტრს, ზურაბ ნოღაიდელს შეხვდა. ამ შეხვედრაზე საქართველოს პრეზიდენტმა ტელეკომპანია რუსთავი 2-ისათვის მიცემულ ინტერვიუში ასეთი კომენტარი გააკეთა: ”საქართველოს ყოველთვის ჰყავდა მოღალატეები”. სამშობლოს ღალატი დანაშაულია და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით … ისჯება. ამ იურიდიულ ხაფანგს თავი რომ აარიდოს, პრეზიდენტი რელიგიურ მეტაფორას იშველიებს: ”ვინც მიდის და პირობების გარეშე შედის, შაჰ-აბასის მერე ყველაზე დაუძინებელ მტერთან საქართველოსი, და არ ეკითხება [პუტინს] როდის აპირებს ამის [სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის] დაბრუნებას, არ ეკითხება, როდის აპირებს ჩვენი ხალხის უკან შეშვებას, არ ეკითხება, როდის აღიარებს საქართველოს როგორც სახელმწიფოს, ის სჩადის ძალიან დიდ ცოდვას, არ მინდა ამას დანაშაულის კვალიფიკაცია მივცე,” - ამაში პრეზიდენტი მართალია, იმიტომ რომ დანაშაულის კვალიფიკაციის “მიცემა” პრეზიდენტის პრეროგატივა ნამდვილად არ არის. რამდენადაც ვიცი, ნოღაიდელის შეხვედრისათვის “დანაშაულის” კვალიფიკაცია არც საამისოდ ავტორიზირებულ ორგანოებს მიუციათ. ამავე ინტერვიუში პრეზიდენტი ამბობს: ”საქართველო არ შეიძლება იყოს რუსეთთან ცუდი ურთიერთობების მომხრე; ჩვენ გიჟები არ ვართ”. ერთის მხრივ, დამამშვიდებელია პრეზიდენტის განცხადება, რომ “გიჟები არ ვართ”. რა შეგვიძლია დავასკვნათ ამ ინტერვიუდან საქართველოს საგარეო პოლიტიკაზე რუსეთის მიმართ: ის რომ რუსეთი კი არ არის ჩვენი დაუძინებელი მტერი - რადგან რუსეთთან, როგორც გაირკვა ცუდი ურთიერთობების მომხრე არ ვართ, არამედ პუტინის რუსეთი. სწორედ პუტინია ჩვენი შაჰ-აბასის მერე ყველაზე დაუძინებელი მტერი. 

პრეზიდენტის ამ გამონათქვამებში უცნაური არაფერი იქნებოდა, 2009 წლის 24 დეკემბერს საქართველოს რუსეთთან რომ არ მიეღწია შეთანხმებას სახმელეთო საზღვრის გახსნის შესახებ. როგორც საგარეოს საქმეთა მინისტრის მოადგილე, ნინო კალანდაძე გვამცნობს, რუსეთსა და საქართველოს შორის ყაზბეგი-ზემო ლარსის სასაზღვრო-გამშვები პუნქტი სავარაუდოდ 2010 წლის მარტში გაიხსნება. რია ნოვოსტი კი გვატყობინებს: ”მხარეთა დელეგაციები მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ აუცილებელია რუსეთსა და საქართველოს შორის საერთაშორისო მიმოსვლის აღდგენა”. ამ შეთანხმებაზე პრეზიდენტს არაფერი უთქვამს. პრეზიდენტის გამოსვლის შემდეგ ალბათ გასაკვირია, რატომ იყო აუცილებელი “შაჰ-აბასის შემდეგ საქართველოს ყველაზე დაუძინებელ მტერთან” საქართველოს და რუსეთის საზღვირს შესახებ მოლაპარაკებების “უპირობო” გამართვა. ან რატომ იყო ეს მოლაპარაკებები ნაკლები “ცოდვა” და “ღალატი” ვიდრე ნოღაიდელის პუტინთან შეხვედრა. პრეზიდენტი თავის ინტერვიუში ამასაც ამბობს: ”მე ყველაფერს ვთავაზობდი პუტინს”. სამწუხაროდ, პრეზიდენტს არ დაუზუსტებია “ყველაფერი” რას გულისხმობდა. ისიც გაუგებარი დარჩა, რა შესთავაზა საქართველოს ყოფილმა პრემიერ-მინისტრმა პუტინს ისეთი, რაც მისთვის საქართველოს პრეზიდენტს არ შეუთავაზებია. 

თავი IV “იმედი”-ს სოციოლოგია

პრეზიდენტის ბოლოდროინდელი განცხადებები გვაფიქრებინებს, რომ თავდაცვის, კულტურის და საგარეო პოლიტიკაში საქართველოს არ აქვს რაიმე მკაფიოდ ჩამოყალიბებული სტრატეგია, პოლიტიკა და პრინციპები. სტრატეგიის, პოლიტიკის და პრინციპების არქონა პირდაპირ აისახება საქართველოში ახალ, ამჯერად “ნაციონალურ” უძრაობაში. პრეზიდენტის პირველ და მეორე საინაუგურაციო გამოსვლებში მონიშნული საგარეო-პოლიტიკური პროგრამა არ განხორციელდა. ამ განცხადებებინდან გამომდინარე საქართველოს პრეზიდენტი დეზორიენტირებულია და ვერ ახერხებს მკაფიოდ ჩამოუყალიბოს თავის ამომრჩეველს ვერც ახალი (უფრო რეალისტური) მიზნები, ვერც ამ მიზნებისკენ მიმავალი გზები. მიზნების ჩამოუყალიბლებოთ გამოწვეული უმოქმედობის დამალვას კი “ნაციონალური” ტელეარხების “კოსმეტიკა” ცდილობს.

ტელეკომპანია “იმედი” ავრცელებს ინფორმაციას, რომ ”6 წლის შემდეგ, გამოკითხულთა 60% სააკაშვილის მესამე ვადით პრეზიდენტობის მომხრეა”. 60%-იანი რეიტინგი იმედის ჟურნალისტებსა და რედაქტორებს უცნაურად მოჩვენებიათ: ”დრამატული მოვლენებით აღსავსე 6 წელი საკმარისი უნდა ყოფილიყო ქვეყნის მეთაურის რეიტინგის დაზარალებისთვის, თუმცა საქართველოში ჩატარებული ყველა საერთაშორისო და სანდო პოლიტიკური კვლევა აჩვენებს, რომ სააკაშვილი რეიტინგით სწორედ ახლაა უკეთეს პოზიციებზე, ვიდრე ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში”. რატომ არის საქართველო ასეთი უცნაური ქვეყანა, რომ “დრამატული მოვლენების” , წაგებული ომის, დაკარგული ტერიტორიების, ხელისუფლების შტოებს შორის დარღვეული ბალანსის, ნახევრადთავისუფალი მედიის, აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე დამოკიდებული სასამართლოს პირობებში მაინც მიხეილ სააკაშვილს უჭერს მხარს, “იმედი” არ გვეუბნება. სამაგიეროდ გვეუბნება, რომ ამ რეიტინგს ყველა “საერთაშორისო სანდო პოლიტიკური კვლევა” ადასტურებს. ამ “ყველა” კვლევიდან “იმედს” ერთი ამოურჩევია: ამერიკის ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის (NDI) მიერ ჩატარებული გამოკვლევა. “ჩვენთვის ყველაზე საყურადღებო კი NDI-ის მიერ დასმული ის შეკითხვა იყო, სადაც ამომრჩეველს კითხეს, თუ ვის ისურვებდნენ ნაციონალური მოძრაობის პრეზიდენტობის კანდიდატად მომავალ საპრეზიდენტო არჩევნებზე. ამომრჩეველთა 60%-მა მმართველი პარტიის სასურველ კანდიდატად ისევ მიხეილ სააკაშვილი დაასახელა,”
თავი დავანებოთ იმას, რომ NDI-ის გამოკვლევა მხოლოდ პოლიტიკური პარტიებისთვის არის განკუთვნილი, ანუ “იმედს” ინფორმაცია დარღვევით მიაწოდა “ნაციონალურმა მოძრაობამ”. მთავარი სხვაა: NDI-ის გამოკვლევაში დასმულ შეკითხვაზე პასუხი არც მიხეილ სააკაშვილის რეალურ რეიტინგზე გვეუბნება რამეს, არც იმაზე, რომ საქართველოს მოსახლეობის 60% მისი მესამე ვადით გაპრეზიდენტება სურს. კიდევ ერთხელ დავუბრუნდეთ შეკითხვას: “ვის ისურვებდნენ ნაციონალური მოძრაობის პრეზიდენტობის კანდიდატად მომავალ საპრეზიდენტო არჩევნებზე.” - არა “ვის ისურვებდით საქართველოს პრეზიდენტად”, არც “გსურთ თუ არა, რომ მიხეილ სააკაშვილმა (კონსტიტუციის დარღვევით) მესამედ გახდეს საქართველოს პრეზიდენტი”, არამედ “ვის ისურვებდნენ ნაციონალური მოძრაობის პრეზიდენტობის კანდიდატად მომავალ საპრეზიდენტო არჩევნებზე.” შესაბამისად NDI-ის გამოკვლევიდან ვგებულობთ, რომ მოსახლეობის 60% ნაცინალური მოძრაობის კანდიდატად მიხეილ სააკაშვილს ისურვებდა. ამ შედეგის ინტერპრეტაცია რამდენიმერაიდ შეიძლება: მაგ. გამოკითხულთა 60% “ნაციონალურ მოძრაობაში” უკეთეს კანდიდატს ვერ ხედავს. ან გამოკითხულთა 60%-მა არ იცის, რომ მიხეილ სააკაშვილს არ აქვს უფლება მესამედ გახდეს საქართველოს პრეზიდენტობის კანდიდატი. ნებისმიერ შემთხვევაში, “იმედის” დასკვნა: ” შემდეგ, გამოკითხულთა 60% სააკაშვილის მესამე ვადით პრეზიდენტობის მომხრეა” - მცდარია. შესაძლოა ჟურნალისტმა და მისმა რედაქტორმა კარგად ვერ გაიგეს NDI-ის გამოკვლევის შედეგები. ისიც შესაძლებელია, რომ გაიგეს, მაგრამ პროპაგანდისტული მიზნებით გამოიყენეს. ნებისმიერ შემთხვევაში, “იმედის” სიუჟეტი მაყურებლის დეზინფორმაციის უხეში და უნიჭო მცდელობა იყო. 

ფრანგი დიპლომატი და მწერალი ასტოლფ დე კიუსტინი რუსეთში მოგზაურობის შემდეგ წერდა: “რუსებს აქთ საგნების სახელები, მაგრამ თვითონ საგნები არ აქვთ”. (რუსეთი 1839 წელს). არ ვიცი, რამდენად შეიძლება ეს რუსულ გავლენას მივაწეროთ, მაგრამ კიუსტინის გამონათქვამი თანამედროვე საქართველოსაც მიესადაგება. ქართული ლიბერალური დემოკრატიისაგან მხოლოდ აბრაღა რჩება, საქართველო კი ნელ-ნელა ახალი, ამჯერად ეროვნული უძრაობის ჭაობში ეფლობა.