ივანიშვილი ex machina

1937 წელს ფრანგმა მწერალმა ანდრე ჟიდმა საბჭოთა კავშირში იმოგზაურა. საბჭოური ექსპერიმენტის მიმართ უკიდურეს კეთილგანწყობას ჟიდისათვის ხელი არ შეუშლია თავისუფალ ერთა ძმური და მძლე კავშირისათვის დიაგნოზი დაესვა, რომელიც გამჭრიახობით მისი წინამორბედის, გრაფ ასტოლფ დე კიუსტინისას არ ჩამოუვარდებოდა. წიგნისათვის "დაბრუნება საბჭოთა კავშირიდან" ჟიდი, რომელმაც საბჭოთა სტუმართმოყვარეობა სათანადოდ არ დააფასა, ვერ დაინახა ის, რისი არდანახვაც არაფრით შეიძლებოდა, საბჭოთა კავშირის მტრად გამოაცხადეს. "კრიტიკოსთა" მტრებად გამოცხადება დღევანდელ საქართველოს საბჭოთა კავშირისაგან ერგო მემკვიდრეობად, მაგრამ ახლა საბჭოთა მემკვიდრეობაზე არ ვისაუბრებ. ამ წიგნის ერთ-ერთ ნაწყვეტში ჟიდი საბჭოთა პროდუქციის უხარისხობაზე წერს. გემოვნება, წერს ჟიდი, მხოლოდ მაშინ ვითარდება, როდესაც არჩევის და შედარების საშუალება გაქვსო. ასარჩევი კი ამ ქვეყანაში არაფერი არისო. ამიტომ უნებლიედ, იმას ირჩევ, რასაც გთავაზობენ  - ან უნდა აირჩიო, ან სულაც უარი თქვაო. თუკი სახელმწიფო ერთდროულად არის მწარმოებელიც, მყიდველიც და გამყიდველიცო, მაშინ ხარისხი კულტურის დონის ზრდაზეა დამოკიდებულიო.

რასაც ჟიდი საბჭოთა პროდუქციაზე წერდა, ქართულ პოლიტიკურ პროდუქტს ზედმიწევნით შეესაბამება. ჩვენი ანალიტიკოსებიც გვიქადაგებენ, რომ საქართველოს ამომრჩევლის კულტურული დონე უნდა გაიზარდოს იმისათვის, რომ საქათველო დემოკრატული ქვეყანა გახდეს,  მაგრამ ქართველი ამომრჩეველი ერთი პარტიის მმართველობის პირობებში უნდა გამოიზარდოს. კანონი, რომელიც მოქმედებს ეკონომიკაში, ანალოგიურად მოქმედებს პოლიტიკაში: პოლიტიკური კულტურა არ გაიზრდება, თუ ამომრჩეველს შედარებისა და ამორჩევის საშუალება არ ექნა - ამის აღიარება ჩვენს ანალიტიკოსებს რატომღაც უჭირთ ხოლმე. ნაციონალურმა მოძრამობამ 8 წელიწადი ფაქტიურად უკონკურენტოდ გაატარა და საკმაო ძალისხმევაც გასწია იმისათვის, რომ კონკურენტი არც გასჩენოდა: საინფორმაციო და ფინანსურ ნაკადებზე სრული კონტროლის დამყარება შეძლო. უკონკურენტობა ნაციონალური მოძრაობისათვისაც საზიანო აღმოჩნდა და მთლიანად ქვეყნისათვისაც. ყველა მნიშვნელოვანი რეფორმა პირველ ოთხ წელიწადში ჩატარდა, მეორე ლეგისლატურაში კი რეფორმებს წარმატებულად ენაცვლებოდა (და ენაცვალებოდა) სხვადასხვა ობიექტების დიდი ზარ-ზეიმით (და თანაც რამდენიმეჯერ) გახსნა  - აღმშენებლობა მშენებლობებმა შეცვალა.  სტაგნაციის შეგრძნება იმდენად გაძლიერდა, რომ ნაციონალური მოძრაობის თავგადაკლული მომხრეებიც კი სისტემური გადატვირთვის აუცილებლობაზე ალაპარაკდნენ.

უძრაობის შეგრძნება ხუთდღიანი ომის შედეგად კიდევ უფრო გამძრაფრდა, რადგანაც გასაგები გახდა, რომ პრეზიდენტი და მისი მთავრობა წინასაარჩევნო გიგანტომანიურ მიზნებს ვერაფრით შეასრულებდნენ. ახალი კურსი სასწრაფოდ გახდა საძებნელი, რომელსაც ხან სინგაპურიზაცია დაერქვა, ხანაც კიდევ რა, მაგრამ ძალიან დაემსგავსა ერთ ძველ ანეკდოტს, რომლის პერსონაჟიც გაზეთში განცხადებას აქვეყნებს: "ვკრიჭავ კატებს, შემიძლია კასტრირებაც, მოკლედ როგორც გამომივა". მიუხედავად ქვეყნის განვითარებაზე ნათელი წარმოდგენების უქონლობისა, ნაციონალური მოძრაობა ჯერ კიდევ ერთი თვის წინ სრულიად უალტერნატივო პოლიტიკურ ძალად ჩანდა. იმედი, რომ ნაციონალური მოძრაობის რეფორმატორული გუნდი დემოკრატიზაციისათვის რამის გაკეთებას შეძლებდა, ძალიან პატარა იყო. პარტიის და მთავრობის ყოველდღიური სატელევიზიო თვითკბობის ფონზე საქართველოს პოლიტიკურ ასპარეზზე ერთადერთი ქართველი მილიარდერი სწორედ სისტემური გადატვირთვის ამბიციით გამოჩნდა. ნაციონალური მოძრაობის წევრების და მხარდამჭერების ისტერიკით თუ ვიმსჯელებთ, მისი გამოჩენა მმართველი პარტიისათვის მოულოდნელი იყო.

იმათთვის, ვისაც არ აინტერესებს, როგორი ადამიანია ბიძინა ივანიშვილი, მერცხლები ურჩევნია ბეღურებს თუ პირიქით, კარგი თამადაა თუ არა და არც სხვადასხვა ტიპის შეთქმულების თეორიებით იწუხებს თავს, წესით უფრო საინტერესო უნდა იყოს, როგორ აპირებს "ოლიგარქი" ამ გადატრვირთვის განხორციელებას. მისი პოლიტიკური პროგრამის შესახებ ჯერ-ჯერობით ბევრი არაფერი ვიცით. ორი კონკრეტული პოექტი: სოფლის მეურნეობისა და განათლების სფეროებში ნაციონალური პოლიტიკური პროგრამისათვის ძალიან ცოტაა. საგარეოპოლიტიკური განცხადებები უკიდურესად ზოგადია: საქართველომ, ივანიშვილის თქმით, უნდა გააღრმავოს ურთიერთობები შეერთებულ შტატებთან და ევროკავშირთან და ამავდროულად გააუმჯობესოს ურთიერთობები რუსეთთან. მას შემდეგ, რაც რუსეთის მსო-ში გაწევრიანებისათვის თანხმობის მიცემა ქართული დიპლომატიის სრულიად უპრეცედენტო გამარჯვებად გამოცხადდა, რუსეთთან ურთიერთობების გაუმჯობესების რესურსი ფაქტიურად ამოიწურა. ძნელი წარმოსადგენია, რომ პუტინის გუნდი პრინციპულად შეცვლის პოლიტიკას საქართველოს მიმართ და არც საქართველოს რომელიმე მთავრობა აღიარებს აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობას. მაქსიმუმი, რისი მიღწევაც შეიძლება, რიტორიკის შეცვლა და ჰუმანიტარული კონტაქტების აღდგენაა. ძირითად შიდაპოლიტიკურ საკითხებზე ივანიშვილს პასუხი ჯერ არ აქვს და ამ პასუხების შემუშავებას მრჩეველთა საბჭოთსან ერთად აპირებს. იმის აღიარება, რომ რაღაც არ იცი და საკითხში გარკვევას აპირებ, პრინციპში დადებითი რამაა, იმიტომ რომ პოლიტიკოსიც და ექსპერტიც მრავლად გვინახავს, რომელიც მოუფიქრებლად გვთავაზობს არაკომპეტენტურ რეცეპტებს (ასეთები საქართველოს მთავრობაშიც და პარლამენტშიც მრავლად არიან) - მეორეს მხრივ კი, რთული წარმოსადგენია, რამდენად კარგი რჩევა შეუძლია მისცეს ივანიშვილს მაგ. ეკა ბესელიამ, რომელმაც, მას შემდეგ რაც იურიდიული კარიერა პოლიტკურზე გაცვალა, მაინცა და მაინც გონიერი პოლიტიკოსის რეპუტაციის შეძენა ვერ შეძლო.

რასაც ივანიშვილი ჯერ-ჯერობით გვთავაზობს, მიხეილ სააკაშვილის ალტერნატივაა: ან მე ან ის. საარჩევნო ტაქტიკისათვის ამგვარი პოლარიზება შეიძლება სასარგებლოც იყოს, მაგრამ შინაარსის თვალსაზრისით ბევრს ვერაფერს გვაძლევს. ნიშანდობლივია "რევოლუციური" გზის უარყოფაც. თუმცა მილიარდერის შეხედულებები არც ამ საკითხზეა ერთმნიშვნელოვანი: ერთი მხრივ ივანიშვილი იდეალურად მრავალპარტიულ სისტემას მიიჩნევს, მეორეს მხრივ კი საპარლამენტო არჩევნებში აბსოლუტური უმრავლესობით გამარჯვებას აპირებს. ეს კი მაინც გულისხმობს "მიკრორევოლუციას": რამდენიმეწლიან ტრანზიციულ პერიოდს, რომელიც ივანიშვილს საშუალებას მისცემს "გამოასწოროს" ნაციონალური მოძრაობის შეცდომები და შემდეგ პოლიტიკიდან წავიდეს. ძნელია ამგავარ დაპირებებს რეალურობაში ეჭვი არ შეიტანო. განსაკუთრებით, ცოტა არ იყოს, უცნაური განცხადებების ფონზე, რომ მისი ძალაუფლებაში მოსვლის შემდეგ მაგ. ვანო მერაბიშვილს მიეცემა ახალი პარტიის შექმნის ან ბიზნესის კეთების საშუალება. ჯერ ერთი, როგორც ჩანს, ივანიშვილი ფიქრობს, რომ ნაციონალური მოძრაობა საერთოდ გაქრება პოლიტიკური ასპარეზიდან, როგორც ეს მის წინამორბედებს: მოქალაქეთა კავშირს, მრგვალ მაგიდას და კომუნისტურ პარტიას დაემართათ. მეორე კი, სამაგალითო დემოკრატიაში, რომელსაც ივანიშვილი გვპირდება, პოლიტიკური და ბიზნეს-საქმიანობა ისედაც თითქოს ყველა მოქალაქეს უნდა შეეძლოს რაიმე განსაკუთრებული დათქმის გარეშე.

ივანიშვილის პოლიტიკაში გამოჩენა იმითი კი არ არის საინტერესო, რომ ერთ ერთპარტიულ მონოპოლისტს (ნაციონალურ მოძრაობას) რომელიმე სხვა მონოპოლისტი, კიდევ ერთი 97%-ით არჩეული მესია შეცვლის, რომელიც ახალი რესპუბლიკის შენებას მოინდომებს ახალი დროშით, გერბით და ჰიმნით.  არამედ იმით, რომ მისი გამოჩენით ერთპარტიულ მონოპოლიას შეიძლება ბოლო მოეღოს.

ივანიშვილი ახალბედა პოლიტიკოსია. ნაციონალური მოძრაობის მხარდამჭერ ანალიტიკოსებს მისი ახალბედობა მკაცრი შეფასების გაკეთების საშუალებას აძლევს. პროფესორი გია ნოდიასათვის მილიარდერი მხოლოდ "ფულის ტომარაა" და მეტი არაფერი. მაგრამ ივანიშვილის სრული პოლიტიკური გამოუცდელობის მიუხედავად მას ოპოზიციური პარტიების კონსოლიდაციის რეალური პერპექტივა აქვს (რასაც ეს პარტიები დამოუკიდებლად ვერაფრით ახერხებდნენ) და ასევე საშუალება აქვს ოპოზიციური ბლოკის ლეგალური ფინანსური რესურსებით უზრუნველყოფა, რომელსაც ნაციონალური მოძრაობა ვერ აკონტროლებს. ეგ ყველაფერი ხომ ბადრი პატარკაციშვილსაც ჰქონდაო, იკითხავს ვინმე. ეს შეკითხვა საფუძველს მოკლებული არაა.

ბიძინა ივანიშვილი მიხეილ სააკაშვილის ალტერნატივად თავს კი აცხადებს, მაგრამ საინტერესო სწორედ ის იქნება რა თვალსაზრისით მოახერხებს ის სააკაშვილის ალტერნატიული ფიგურა გახდეს. ან იმ გაგებით, რომ მტვერსასრუტივით შეისრუტოს ყველა, ვისაც პრეზიდენტი სააკაშვილი და ნაციონალური მოძრაობა ამა თუ იმ მიზეზით თვალში არ მოსდის და ერთგვარ უკეთეს "გრეჩიხად", ანუ საპროტესტო ამომრჩევლის ლიდერად გადაიქცეს.  ან იმით, რომ ნაციონალური მოძრაობისაგან განსხვავებული მკაფიო პოლიტიკური პროგრამის ჩამოყალიბებას შეძლებს. (ბადრი პატარკაციშვილს ამისი არც სურვილი და არც პრეტენზია ჰქონდა. ის "რევოლუციურ" პროექტზე მუშაობდა).  ამ საკითხების გარკვევა მკითხავ ბეჰემოთებზე უკეთ დაგვანახებს საქართველოს განვითარების პერსპექტივებს: თუკი აღმოჩნდა, რომ საქართველოში არ არსებობს ნაციონალური მოძრაობისაგან განსხვავებული პოლიტიკური პროგრამის ჩამოყალიბების პოლიტიკური და ინტელექტუალური რესურსი, მაშინ საქართველოს ნებისმიერ შემთხვევაში უახლოესი ათი ან ოცი წლის განმავლობაში გაუგებარი პერსპექტივების ტრანზიციულ რეჟიმად დარჩება. თუ აღმოჩნდა, რომ ასეთი პროგრამის შექმნა შესაძლებელია, მაშინ საქართველოს მიეცემა შანსი, დაასრულოს ერთპარტიული მონოპოლიების მავნე ტრადიცია და თანამედროვე დემოკრატიულ სახელმწიფოდ გადაიქცეს.

დემოკრატია საქართველოში

თქვენ დემოკრატია ლობიოობა ხომ არ გგონიათ?

ჯაბა იოსელიანი

გინდებლარიენ დემოკრატია? - პაჟალუსტა!

შოთა გორგოძე

საქართველოში შეიძლება რადიკალურად განსხვავებული მოსაზრებები მოისმინოთ იმის შესახებ, თუ როგორ ქვეყანაში ვცხოვრობთ და რა მიმართულებით ვვითარდებით. ერთნი, რომლებსაც მეორენი გულთბილი სიმპათიით "მიშისტებად" მოიხსენიებენ, თვლიან, რომ ქვეყანა სინათლის სისწრაფიით მიჰქრის გაბრწყინებისაკენ (სინგაპურს+შვეიცარია)³. მეორენი, რომლებსაც პირველები არანაკლები სიყვარულით "ჟოპოებს" ეძახიან, ფიქრობენ, რომ ქვეყანა იგივე სიჩქარით მიექანება ავტორიტარიზმის უფსკრულისაკენ და დღითი დღე ემსგავსება ყოფილი ცენტრალურ-აფრიკული რესპუბლიკის და დღევანდელი ერითრეას ნამრავლს. ასეთ პირობში იშვიათად ხთება, როდესაც ვინმე დასაბუთებულ და მეტ-ნაკლებად მიუკერძოებელ აზრს გამოთქვამს ხოლმე. ასეთი გამოკვლევა ცოტა ხნის წინ ილიას უნივერსიტეტის პროფესორმა და კავკასიური ინსტიტუტის დირექტორმა გია ნოდიამ შემოგვთავაზა.

მისი მოხსენების შესახებ 21 სექტემბერს გამართულ  დისკუსიას სახელწოდებით "დემოკრატიზაციის კრიზისი საქართველოში? დემოკრატიული კონსოლიდაციის ხედვა, გზები და რესურსები" სამწუხაროდ ვერ დავესწარი. მაგრამ რადგანაც ლევან რამიშვილმა მოხსენების ტექსტი გამომიგზავნა, რისთვისაც ვმადლობ, დაგვიანებით მინდა გამოვეხმაურო ამ ერთობ საინტერესო დოკუმენტს. რამდენადაც სწორი და იმედის მომცემია საკითხის დასმა, სოლიდიურია აღწერითი და ანალიტიკური ნაწილი, იმდენად  იმედისგამაცრუებელია დასკვნითი (რეკომენდაციული ) ნაწილი. ნებისმიერ შემთხვევაში, მიუხედავად ძალიან ბევრი საკამათო დეტალისა, გამოკვლევა შესანიშნავ სადისკუსიო პლათფორმას წარმოადგენს.

დავიწყებ იმით, რაშიც ვეთანხმები გია ნოდიას გამოკვლევას (მიუხედავად იმისა, რომ ალბათ ყოველ პუნქტთან შეიძლება კამათი):

 - რომ საქართველო "ჰიბრიდული რეჟიმია", რომელიც აერთიანებს დემოკრატიულობის და ავტორიტარულობის ელემენტებს

 - რომ არ არსებობს არანაირი გარანტია იმისა, რომ ეს ჰიბრიდული რეჟიმი რაიმე განსაკუთრებული ძალისხმევის გარეშე გადაიქცეს დემოკრატიულად, პირიქით, თუ ეს ძალისხმევა არ იქნა, დემოკრატიის რეგრესის სერიოზული საფრთხე შეიქმნება.

- რომ ნაციონალური მოძრაობის მთავრობის მიღწევები ძირითადად მმართველობის სფეროშია, რაც არანაირად არ გულისხმობს მეტ დემოკრატიზაციას. პირიქით, ვარდების რევოლუციის შემდეგ დემოკრატიის ხარისხმა ბევრი მიმართულებით (მაგ. მედიის თავისუფლების მიმართულებით) დაიწია. მიუხედავად ამისა, შორს ვარ იმ აზრისაგან, რომ ნაციონალურ მოძრაობას განხორციელებული რეფორმები უარვყო ან სათანადოდ არ დავუფასო. 2003 წლის შემდეგ ნაციონალურმა მოძრაობამ მოახარხა არშემდგარობის ზღვარზე მდგომი სახელმწიფოს ჩამოყალიბებულ სახელმწიფოდ გადაქცევა.

 - რომ არსებობს მყარი კონსენსუსი იმის შესახებ, რომ პოლიტიკური სისტემის სტაბილიზაცია მხოლოდ დემოკრატიულ საფუძველზეა შესაძლებელი და რომ ამომრჩეველთა აბსოლუტური უმრავლესობა მხარს უჭერს ლიბერალურ დემოკრატიასა და საქართველოს ევრო-ატლანტიკურ პოლიტიკურ არჩევანს.

- რომ როგორც დემოკრატიზაციაზე, ისე დემოკრატიის დეფიციტზე პასუხისმგებელი ერთი, მმართველი პარტია ვერ იქნება - თუმცა, რადგანაც მას გადაწყვეტილების მიღების ყველა პოლიტიკური ბერკეტი ხელთ უპყრია, შესაბამისად, ძალიან ბევრია დამოკიდებული მის პოლიტიკურ ნებაზე. დანარჩენ მოთამაშეებს კი მთავრობაზე ზემოქმედების ძალიან შეზღუდული რესურსი აქვთ.

-  რომ დემოკრატიზაცია დღევანდელი საქართველოს "პრიორიტეტული და გადაუდებელი ამოცანაა".

აქედან კი ორი შეკითხვა გამომდინარეობს: რა არის გასაკეთებელი დემოკრატიზაციისათვის (დემოკრატიის კონსოლიდაციისათვის) და რა გვიშლის (ან პირიქით გვიწყობს) ამაში ხელს.

პირველ შეკითხვაზე გია ნოდია როგორც გამოკვლევის შესავალ, ისე მის დასკვნით ნაწილებში გვპასუხობს, "არ არსებობს ჩამოყალიბებული, მთლიანობითი ხედვა, რომელიც საზოგადოებას დემოკრატიის განვითარებაში თვისობრივ იმედს ჩასახავდა". აქ კი ძალიან გამიჭირდება, ჩემს კოლეგას დავეთანხმო. სანამ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას შევეცდებოდი, დავუბრუნდები გამოკვლევაში დასმულ მეორე შეკითხვას: რა გვიშლის ხელს დემოკრატიის კონსოლიდაციაში?

დემოკრატიის დეფიციტის "საკვანძო სფეროებად" გია ნოდია ასახელებს შუალედური ინსტიტუტების (პოლიტიკური პარტიების, სამოქალაქო ასოციაციების, დამოუკიდებელი მედიის) განუვითარებლობას და დემოკრატიულ პრაქტიკას (დემოკრატიული "ჩვევების რუტინიზაციას”). აქვე დასახელებულია კიდევ ორი საკვანძო სფერო: ნდობის ამაღლება სასამართლოების და საარჩევნო ინსტიტუების მიმართ. ამათგან პირველს მკვლევარი თავის გამოკველვაში გაკვრით ეხება და ამბობს, რომ ამ საკითხს მოგვიანებით დაუბრუნდება, ამიტომ ამაზე არც მე ვისაუბრებ. მეორე საკითხს, საარჩევნო ინსტიტუტები მიმართ ნდობის ამაღლებას, კი მეტ ყურადღებას უთმობს. რადგან ეს საკითხი მეც საკვანძო მგონია, თავს უფლებას მივცემ ერთი ორი სიტყვა ამ თემაზე მეც ვთქვა.

გია ნოდიას იმაშიც დავეთანხმები, რომ არ არსებობს არც მარტივი რეცეპტები, არც მარტივი საგზაო რუკა, მაგრამ გამიჭირდება იმაში დავეთანხმო, რომ დემოკრატიის კონსოლიდაციისათვის მხოლოდ შუალედური ინსტიტუტების განვითარება და დემოკრატიული პრაქტიკის რუტინიზაცია იყოს საკმარისი (თუმცა ეს უდავოდ მნიშვნელოვანია) და რომ არ არსებობს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი რეფორმების ერთობლიობა, რომელიც "გარღვევას" თუ არ გამოიწვევდა, დემოკრატიის კონსოლიდაციისათვის მნიშვნელოვანი ეტაპი მაინც იქნებოდა. ამიტომაც ჩემი პასუხი პირველ შეკითხვაზე (რა არის გასაკეთებელი) სწორედ აქეთკენ იქნება მიმართული.

გია ნოდია დემოკრატიის დეფიციტის მთავარ (ერთ-ერთ) მიზეზად ასახელებს უნდობლობას საარჩევნო გარემოს მიმართ. ჩემი აზრით, ეს მისი მოხსენების ყველაზე პრობლემური ნაწყვეტია რამდენიმე თვალსაზრისით. ჯერ ერთი, იმის გამო, რომ მკვლევარი ყურადღებას ამახვილებს აღქმით ნაწილზე (ნდობის ამაღლება) და არაფერს ამბობს ინსტიტუციონალურ ნაწილზე (არსებობს თუ არა იმის პირობები, რომ ეს ნდობა ამაღლდეს ან საერთოდ არჩევნები თავისუფლად და პატიოსნად ჩაითვალოს). ეს პირობები  კი ძალიან მალე მიგვიყვანს დანარჩენ ორ საკვანძო საკითხთან: მედიასთან (რომლის ლომის წილს ახლანდელი მთავრობა აკონტროლებს და წინასაარჩევნოდ თავის სასარგებლოდ იყენებს) და სასამართლოებთან (სადაც არჩევნების შედეგების გასაჩივრება იქნებოდა შესაძლებელი). ამას ემატება ადმინისტრაციული რესურსი (წინასაარჩევნოდ ვაუჩერების, სხვადასხვა სახის დახმარებების დაშ. დარიგება ანუ ამომრჩევლის სახელმწიფო ბიუჯეტით პირდაპირი ან ირიბი მოსყიდვა) ისევე როგორც პირდაპირი ან ირიბი გავლენა სახელმწიფო დაწესებულებების თანამშრომელთა ხმებზე. ყველა ეს პრობლემა სცილდბა მხოლოდ "აღქმით" ნაწილს და საერთაშორისო დამკვირვებელთა მოხსენებებში ფიქსირდება კიდევაც.

ნოდია ამოდის კონსოლიდირებული დემოკრატიის სემუელ ჰანტინგტონისეული განმარტებიდან , რომელიც მას არასრულად მოჰყავს: გია ნოდიას თქმით დემოკრატიზაციის კონსოლიდაციაზე საუბარია მაშინ, როდესაც ხელისუფლება ორჯერ ზედიზედ იცვლება არჩევნების გზით. (აქაც არ დავუწყოთ ძებნა კონსოლიდირებული დემოკრატიის სხვა არაერთ განმარტებას და იმას დავჯერდეთ, რომელიც გია ნოდიას შეურჩევია). ჰანტინგტონის განმარტებას გია ნოდია აკრიტიკებს იმ თვალსაზრისით, რომ კონსოლიდირებული დემოკრატიის ამ კრიტერიუმს (ძალაუფლების ორჯერ ზედიზედ მშვიდობიანად გადაცემას) უპრიობოდ ვერ მივიღებთ, რადგანაც მსოფლიოში გვაქვს მაგალითები, რომლებსაც ამ კრიტერიუმით ვერ შევაფასებთ - იაპონია და გერმანია (და ასევე ბოტსვანა). გასაგებია, რომ მკვლევარს ეს მაგალითები ეურისტული მიზნებისათვის სჭირდება, მაგრამ რომელიმე პოლიტიკოსის ხელში ამ მაგალითებმა შეიძლება სულ სხვა იერი შეიძინოს: აგერ შეხედეთ, იაპონიას და გერმანიას ამდენი წელი ერთი და იგივე პარტია მართავდა და ჩვენ რაღას გვერჩით, ერთი პარტიის ხანგრძლივი მმართველობა სულაც არ არის დემოკრატიულობის ინდიკატორიო.

ფრანგი მწერალი, გუსტავ ფლობერი იტყოდა, ღმერთი დეტალებში არისო. ორიგინალში ჰანტინგტონის განმარტება ასე ჟღერს: "the party or group that takes power in the initial election at the time of transition loses a subsequent election and turnsover power to those election winners, and if those election winners then peacefully turn over power to the winners of a later election." (პარტია ან ჯგუფი, რომელიც ხელისუფლებაში მოვა ტრანზიციის პერიოდის თავდაპირველი არჩევნების დროს, წააგებს შემდგომ არჩევნებს და გადასცემს ძალაუფლებას (შემდეგ) არჩევნებში გამარჯვებულებს და შემდეგ ამ არჩევნებში გამარჯვებულები თავის მხრივ ძალაუფლებას გადასცემენ მომდევნო არჩევნებში გამარჯვებულებს).  კონსოლიდირებული დემოკრატიის ჰანტინგტონისეული განმარტება ტრანზიციულ რეჟიმებს ეხება. მაგალითები, რომლებიც გია ნოდიას მოჰყავს, ტრანზიციულად რთულად თუ ჩაითვლებოდა (საუბარია ომისშემდგომ გერმანიასა და იაპონიაზე). გერმანიას ტრანზიციის პერიოდში საერთოდ მოკავშირეთა საკონტროლო საბჭო მართავდა, ხოლო გერმაიის ფედერაციული რესპუბლიკის დაფუძნების შემდეგ (განსაკუთრებით 1955 წლამდე, მაგრამ კარგა ხანს ამის შემდეგაც) ქვეყნის სუვერენიტეტი შეზღუდული იყო. იგივე ეხება იაპონიასაც: 1952 წლამდე იქ საოკუპაციო რეჟიმი მოქმედებდა, ხოლო 1955 წლიდან სტაბილური ორპარტიანი საპარლამენტო სისტემა შეიქმნა. მართალია იაპონიას წლების განმავლობაში ერთი, ლიბერალდემოკრატიული პარტია მართავდა, მაგრამ მისი მაგალითი საქართველოს შემთხვევაში დიდად ადეკვატური არ არის. ამ პარტიაში იმდენად ძლიერია შიდაფრაქციული ბრძოლა, რომ პოლიტიკური ინტერესების არტიკულირება ერთი პარტიის შიგნით ხდება). გერმანიის მაგალითი კი საერთოდ მოკლებულია რელევანტურობას: ჯერ ერთი, გია ნოდია თვითონვე აღნიშნავს, რომ ქრისტიან-დემოკრატიული და ქრისტიან-სოციალული პარტიები გერმანიას ომისშემდეგი ოცი წლის განმავლობაში მარტო კი არ მართავდნენ, არამედ სხვა პარტიებთან კოალიციაში. და მეორე, სრულიად იგნორირებულია გერმანიის ფედერალური სტრუქტურა. მაშინაც, როდესაც ქვეყნის სათავეში 20 წლის განმავლობაში შეიძლება ერთი პარტია იყოს, სხვადასხვა ფედერალურ მხარეებს, ქალაქებს და კომუნებს შეიძლება სხვადასხვა პარტიები მართავდნენ, ისე, რომ არ არის დარღვეული მოსახლეობის ინტერესთა გამოხატვის და დაცვის შესაძლებლობა. ამისი შესაძლებლობა კი საქართველოში არ გვაქვს.

ესეც რომ არ იყოს, როგორც ავტორი თვითონ აღნიშნავს, ამ ქვეყნებში, საქართველოსაგან განსხვავებით, არჩევნების მიმართ უნდობლობა არ გაჩენილა. აქ კი, ჩემი აზრით, ავტორს უნდა ეკითხა, რატომ არ დგებოდა ეჭვქვეშ არჩევნების ლეგიტიმურობა მის მიერ მოყვანილ მაგალითებში და რატომ არის უნდობლობა არჩევნების მიმართ საქართველოში. თუმცა, თეორიულად რა თქმა უნდა ისეა, რომ მოსახლეობა შეიძლება ერთსა და იგივე პრატიას რამდენიმე საარჩევნო პერიოდის განმავლობაში უცხადებდეს ნდობას, მაგრამ საქართველოში პრაქტიკულად ასეთი მდგომარეობა არ გვაქვს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ კონსოლიდირებული დემოკრატიის ჰანტინგტონისეული კრიტერიუმი ზედმეტად მკაცრად შეიძლება მოგვეჩვენოს, კრიტერიუმი, რომელსაც გია ნოდია გვთავაზობს, ზედმეტად რბილია (განსაკუთრებით მმართველი პარტიის მიმართ). ავტორი საარჩევნო დემოკრატიის დონეს დამაკმაყოფილებლად მიიჩნევს მაშინ, როდესაც არჩევნების შედეგების კანონიერებას საზოგადოების აბსოლუტური უმრავლესობა და ძირითადი პოლიტიკური პარტიები ცნობენ. ამ შემთხვევაში გაუგებარია, რითი ვზომავთ საზოგადოების აბსოლუტურ უმრავლეოსბას: თუ არჩევნების შედეგებით, მაშინ გამოდის, რომ მაშინ, როდესაც არსებობს არჩევნების გაყალბების ეჭვი, საზოგადოების უმრავლესობა ამ საეჭვო არჩევნების შედეგებით გაიზომება. რაც შეეხება ძირითად პოლიტიკურ პარტიებს, ვერც ეს კრიტერიუმია მაინცა და მაინც ნათელი: მაგ. თუ მარტო ნაციონალური მოძრაობა და ქრისტიან-დემოკრატები აღიარებენ არჩევნების დემოკრატიულობას, მაშინ არჩევნები არ შეიძლება დემოკრატიულად ჩაითვალოს, მაგრამ მათ თუ ვთქვათ, ახალი მემარჯვენეებიც შეუერთდნენ, მაშინ არჩევნების დემოკრატიულობის ხარისხი დამაკმაყოფილებელი გახდება? ჩემი აზრით, უფრო ადეკვატური კრიტერიუმი იქნებოდა, თუ საზოგადოების უმრავლესობის აზრი დაემთხვეოდა დამკვირვებელთა აზრს და არა მარტო პარლამენში მოხვედრილ (ან მოსახვედრად განწირულ) პარტიათა აზრს, არამედ პარლამენტს გარეთ დარჩენილი პარტიების დიდ ნაწილს მაინც (ისეთების, რომებიც არჩევნებს აღიარებენ ძალაუფლების ცვლის ინსტრუმენტად).

მაგრამ აქ "მოჯადოებულ" წრეში აღმოვჩნდით: იმისათვის, რომ არჩევნების მიმართ ნდობა ამაღლდეს საჭიროა რომ პოლიტიკურ მოთამაშეებს ჰქონდეთ მეტ-ნაკლებად ერთნაირი რესურსები (მაგ. თავიანთი პროგრამების ამომრჩევლისათვის მიწოდებისა) - (ამასთან დაკავშირებით იხ. გიგა ზედანიას სტატია "პოლიტიკური და სამოქალაქო" http://www.tabula.ge/article-5150.html) , საარჩევნო კანონი იყოს პრინციპში კონსენსუსური და უპირატესობას არ ანიჭებდეს რომელიმე ერთ პოლიტიკურ ძალას, არსებობდეს არჩევნების შედეგების გაპროტესტების ლეგალური მექანიზმები დაშ. აქ კი მმართველი პარტია მაქსიმალურად ცდილობს და სავარაუდოდ შეეცდება საკუთარი ძალაუფლებრივი უპირატესობების დაცვას.

შესაძლებელია თუ არა ამ მოჯადოებული წრიდან გამოსვლა? ჩემი აზრით, ამის გარკვეული შანსი არსებობს და ეს შანსი სწორედ საკანონმდებლო ცვლილებებში მდგომარეობს. კიდევ ერთხელ დავუბრუნდები გია ნოდიას ცენტრალურ შეკითხვას, რომელსაც ის უარყოფითად პასუხობს:  არსებობს თუ არა "ერთიანი ხედვა" იმისა, რა უნდა გაკეთდეს კონსოლიდირებული დემოკრატიის მიმართულებით გარღვევის მისაღწევად.

ასეთი ხედვა, მაგ. აქვს მმართველ პარტიას, თუმცა ნეგატიური (ex negativo). მიუხედავად იმისა, რომ გია ნოდია დემოკრატიზაციის შესახებ კონსენსუსზე საუბრობს, ის არ ამბობს, თუ რა ნაბიჯებს დგამენ სხვადასხვა აქტორები (ამ შემთხვევაში კანონმდებელი) ამ მიზნის მისაღწევად. ანუ, მდგომარეობა ისეთია, რომ რიტორიკულ დონეზე დემოკრატიზაციის აუცილებლობას ყველა, მათ შორის მმართველი პარტიაც აღიარებს, მაგრამ მისი პრაქტიკული ნაბიჯები ყოველთვის დემოკრატიზაციისაკენ არ არის მიმართული. ამის ნათელი მაგალითია ახალი საარჩევნო კოდექსის პროექტი. ეს პროექტი, მიუხედავად იმისა, რომ არსებულ კანონდმებლობასთან შედარებით გაუმჯობესებულია, შეიცავს ერთ ფრიად უცნაურ სიახლეს, რომლის მიხედვითაც, სუვერენის აშკარა ნების წინააღმდეგ, დაგეგმილია პარლამენტის წევრთა რაოდენობის გაზრდა 150-დან 190-მდე. ამ ცვლილების კრიტიკოსები ამბობენ, რომ არანაირი რაციონალური დასაბუთება პარლამენტის წევრთა რიცხობრივი რაოდენობის გაზრდას არ აქვს. ერთადერთი რაციო, რომელიც ამ, იურიდიული თვალსაზრისით ერთობ საეჭვო ინიციატივას აქვს, არის შეთანხმება მთავრობასა და "რიგ ოპოზიციურ პარტიებს შორის". დიდად არავინ არ მალავს, რომ ეს ცვლილება შესაძლებლობას მისცემს იმ ოპოზიციურ პარტიებს, რომლებიც შეთანხმებაში მონაწილეობდნენ, პარლამენტში მოხვდნენ, ოღონდ ისე, რომ ნაციონალურმა მოძრაობამ არ დაკარგოს არც საკონსტიტუციო უმრავლესობა, და თანაც არ შეამციროს დეპუტატების ამჟამინდელი რიცხობრივი რაოდენობა. თუ ასეა, მაშინ ეს იქნება ფასადური დემოკრატიის განმტკიცებისაკენ გადადგმული კიდევ ერთი ნაბიჯი, სადაც პარლამენტში რამდენიმე პარტია იქნება წარმოდგენილი, მაგრამ არსებული ძალაუფლებრივი ბალანსი არ დაირღვევა.

პრობლემა, რომელიც ამ შემთხვევაში გვაქვს, და რომელზეც, სხვათა შორის, გია ნოდია და გიგა ზედანიაც საუბრობენ, იმაში მდგომარეობს, რომ საქართველოში ვერ ჩამოყალიბდა ისეთი საბაზისო დემოკრატიული ისნსტიტუტები, როგორიცაა პოლიტიკური პარტიები. პარტიები ვერ ასრულებენ ამომრჩეველთა ლეგიტიმური ინტერესების არტიკულირების, დაცვის და განხორციელების ფუნქციას.  წინააღმდეგ შემთხვევაში, გაუგებარი იქნებოდა, რომ საქართველოში, სადაც ძალიან მაღალია სოციალურად დაუცველი ადამიანების რაოდენობა, თითქმის ყველა პარტია მემარჯვენეა (ამავე დროს, მმართველი პარტია მემარჯვენე რიტორიკის და მემარცხენე პრაქტიკის შეჯერებას ახერხებს). გია ნოდია მაგ. სამართლიანად წერს, რომ მმართველი პარტიის "სიძლიერე ძალაუფლებაში ყოფნით განისაზღვრება, რაც არ ნიშნავს, რომ ის ძალაუფლების დაკარგვის შემთხვევაშიც შეძლებს ერთიანობის, ორგანიზაციული სტრუქტურის და მომხრეთა უმრავლესობის შენარჩუნებას". აქედან მარტივად გამომდინარეობს დასკვნა, რომ პარტია ან პარტიები, რომლებიც მხარდაჭერთა სოლიდურ საფუძველზე კი არ დგანან, არამედ თავს მხოლოდ ძალაუფლებაში ყოფნით ინარჩუნებენ, ამ ძალაუფლების რესურსებს თავის შესანარჩუნებლად მაქსიმალურად გამოიყენებენ. ეს ასევე ზრდის ზემოთ გამოთქმულ ეჭვს, რომ პარტიათა გარიგება შესაძლებელია ამომრჩევლის ინტერესის მიუხედავად, მის წინააღმდეგ ანაც სულაც საზიანოდ.

რისი გაკეთებაა შესაძლებელი ამ პირობებში? ადრეც დავწერე, რომ ჩემი მოკრძალებული აზრით, დემოკრატიზაციის მთავარი ხარვეზი საქართველოში (რომელსაც, როგორც ჩანს, ირიბად გია ნოდიაც უნდა ეთანხმებოდეს, თუმცა არ მინდა არაფერი დავაბრალო), ერთპარტიულ ტრადიციაში მდგომარეობს, რომელიც დამოუკიდებელ საქართველოს საბჭოთა საქართველოდან გადმოყვა. საქართველოს პრობლემა იმდენად სუპერპრეზიდენტული სისტემა არ ყოფილა, რამდენადაც ერთპარტიული მმართველობა, რომელიც აკონტროლებდა ერთი მხრივ ძალაუფლების ყველა შტოს, მეორე მხრივ კი ცენტრალიზებულად მართავდა მთელ ქვეყანას. აქედან გამომდინარეობს ისიც, რომ მაგ. სოფელი ჩუმლაყის ან სოფელი ოფშკვითის ინტერესებს ცენტრიდან დანიშნული ადამიანი წარმოადგენს, რომელიც, მართალია, ხშირ შემთხვევაში ადგილობრივი მოსახლეა, მაგრამ თანამდებობაზე რომ დაინიშნოს, მიუხედავად პოლიტიკური შეხედულებებისა ან თავისი თემის ინტერესებისა იძულებულია (ან ყოველ შემთხვევაში წახალისებულია) მმართველი პარტიის წევრი გახდეს და მისი ხაზი გაატაროს.

ამიტომ, ჩემი აზრით, დემოკრატიზაციის პრობლემის ფორსირებისათვის ერთი რამაა აუცილებელი: ყველა თვითმმართველობა საქართველოში უნდა გახდეს არჩევითი იმ პირობით, რომ თვითმმართველ სუბიექტებს შესაბამისი ეკონომიკური დამოუკიდებლობაც ექნებათ. ჯერ-ერთი ეს დაახლოებს პოლიტიკური პარტიების და ამომრჩევლის ინტერესებს: ის პარტიები, რომლებიც ამ პროცესს ალღოს ვერ აუღებენ გაქრებიან და გაჩნდებიან ისეთები, რომლებიც მოსახლეობის ინტერესების გამომხატველები იქნებიან და სწორედ აქედან ( და არა მთავრობასთან გარიგებით) შეიძენენ თავიანთ დასაყრდენს. მეორე, რომ ეს პირდაპირ შეუწყობს ხელს დემოკრატიული პრაქტიკის რუტინიზაციას არა მარტო დედაქალაში, არამედ ყოველ სოფელში და ქალაქში. მესამე, რომ თვითმმართველობათა არჩევითობა და მათი ეკონომიკური დამოუკიდებლობა ნებისმიერ პარტიას მოუსპობს მეტ-ნაკლებად ტოტალური კონტროლის შესაძლებლობას წინასაარჩევნო პროცესებზე.

არ მგონია, რომ ნაციონალური მოძრაობა ამ მიმართულებით ახლო მომავალში რადიკალურ ნაბიჯებს გადადგამს. მან ერთხელ უკვე უარი თქვა მიღწეულ შეთანხმებებზე, არჩევითი ყოფილიყო საქართველოს დიდი ქალაქის მერის თანამდებობები (ასეთი არჩევნები მარტო თბილისში ჩატარდა). მაგრამ ნებისმიერ შემთხვავში, შესაძლებელია ასეთი საკანონმდებლო ცვლილებებისაკენ იყოს მიმართული ყველა იმ ადამიანის ძალისხმევა, პოლიტიკური სიმპათიების და ანთიპატიებისაგან დამოკიდებლად, ვისაც საქართველოში კონსოლიდირებული დემოკრატიის ნახვა გაურკვეველ მომავალში კი არა, ახლოვადიან პერსპექტივაში უნდა.  

გმირთა ვარამი ანუ ლიბერ'თ'არიანელის გაჭირვება

                                                                'დერიდამ თქვა, სიკვდილი აღარ იქნებაო'

                                                                 ყოფილი წინასწარმეტყველი

საყვარელო ძმაო ბექა,

მას შემდეგ, რაც შენი წერილი "ეტალონი" http://www.tabula.ge/article-5617.html შენთვითონვე პასკვილად მოიხსენიე და ამით აკადემიურობაზე ყოველგვარ პრეტენზიაზე უარი თქვი, დასამატებელი ბევრი არაფერი დამრჩა. ნიჭიერი კაცი ხარ და პასკვილებიც გამოგდის, იმაზე რომ არაფერი ვთქვა, რომ ეგ შენი მასპინძელი ჟურნალი პერიოდულად ნეტარხსენებულ ჟურნალ 'ნიანგს' ტოლს არ უდებს ხოლმე.  ერთი პირობა კი გული დამწყდა: რომ გეთქვა, რომ საქართველოში არის ინტელექტუალის ისეთი ტიპი, რომელიც სერიოზულ ცოდნას რაიმე მიმდინარეობაზე ან მიმართულებაზე მიკერებით და ცნობილი გვარების რახა-რუხით ანაცვლებსო, დაგეთანხმდებოდი კიდევაც, ოღონდ შენს ადგილას ცოდვას არ დავიდებდი და უსამართლოდ არ დავივიწყებდი კიდევ ერთ მიმდინარეობას, საქართველოში უდავოდ მეინსტრიმულ ლიბერ'თ'არიანელობას. არ აგერიოს ლიბერტარიანელობაში, იმასთან საერთო ამ ექსკლუზიურად ქართულ ლიბერ'თ'არიანელობას დაახლოებით იმდენივე აქვს, რამდენიც თანამედროვე ქართულ მართლმადიდებლობას - მართლმადიდებლობასთან კერძოდ და ქრისტიანობასთან ზოგადად. ჯერ ერთი იმას ვგულისხმობ, რომ ეს ლიბერ'თ'არიანელობა რელიგიური ხასიათიასაა, ანუ რწმენის საქმე უფროა ვიდრე გონებისა და მეორეც იმას, რომ ამ რელიგიური ორგანიზაციის კანონიკურ ტექსტებს ერთი ან ორი ადამიანი თუ იცნობს, დანარჩენები კი "გადმოცემით" ქადაგებენ. ლიბერ'თ'არიანელებს სჯერათ, რომ '"მემარცხენე ინტელექტუალების" მეინსტრიმული მდგომარეობა აძლევს მათ საშუალებას იყვნენ პრიმიტიულები და ზედაპირულები და ამავდროულად თვითტკბობით დაკავდნენ' და რომ ეს 'სახიფათოა მთელი მსოფლიოსთვის'. მემარცხენეები სამყაროს მთავარი საფრთხეა, ფემინისტები, მულტიკულტურალისტები, სოციალისტები და მათთან მიტმასნილი ელემენტები ძირს უთხრიან დასავლურ ცივილიზაციას, რომელიც დაღუპვის პირას არის მისული. "ბებერი ევროპა რუსეთს დაუწვა", ვაშინგტონში შეპარულა საეჭვო წარმომავლობის მელა ბარაქ ხუსეინ ობამა და საშველი სულ არსაიდან იქნებოდა, ქვეყანას რომ არ მოვლენოდნენ ამერიკელი მეჩაიე არწივები და მათი ერთგული მოკავშირეები, ქართველი ლიბერ'თ'არიანელი გავაზები, რომლებსაც დასავლური ცივილიზაციისა და მთელი სამყაროს ფემინისტების და მულტიკულტურალისტებისაგან ხსნის მძიმე ტვირთი დაუდევთ ტიტანურ ბეჭებზე. 

ბოლო დროს შენც შეუერთდი ამ კეთილშობილ ფრინველთა კრებულს, მემარცხენეობის ქაოსში დაკარგულ 'ეტალონთა' გუნდს როგორც ქორი ისე დაედევნე და ერთი ორჯერ ძუბეხი ნისკარტიც დააწიე. ამიტომ ბოდიშს გიხდი, ამ წერილით სამყაროს ხსნისაგან ხუთიოდ წუთით თუ მოგწყვიტე. 

კაცმა რომ თქვას, თავისი ჭია ვისაც როგორ უნდა ისე გაახაროს: ზოგი, მაგალითად კვირაში ან თვეში ერთხელ რომელიმე ციხესიმაგრეში იკრიბება, შუა საუკუნეების ყაიდაზე გამოეწყობა და რაინდობანას თამაშობს. ჩვენს ლიბერ'თ'არიანელებსაც კატექონობანას თამაშში ფრიდრიჰ ავგუსტ ფონ ჰაიეკმა მოუმართოს ხელი ორთავ სოფელსა შინა. მით უმეტეს თუ ამ საქმისათვის სპონსორებსაც შოულობენ და ხელფასებსაც იღებენ. მაგრამ მათ ერთი პატარა ჭიაცა ჰყავთ, რომელიც ვერაფრით გაუხარებიათ: კომიკური ამპლუა არ აკმაყოფილებთ და ინტელექტუალურ პიესაში თამაში უნდათ. 

მართალი გითხრა, ზოგიერთებისაგან განსხვავებით, ინტელექტუალობა არც საპატიო წოდება მგონია, არც დახურული კლუბი. თუ რამე გინდა, თქვი და დაწერე, მით უმეტეს, მადლობა გამჩენს ინტერნეტიც არსებობს და სურათებიანი ჟურნალიც გაქვს სათამაშოდ.  ეს შენი ლიბერ'თ'არიანელები, რომლებსაც "მემარცხენე ინტელექტუალთა" პოპულარობა ჩემთვის გამოუცნობი მიზეზით, მოსვენებას არ აძლევს, ძილს უკარგავს და ხასიათს უშხამავს, თავიანთ "კონკურენტებს" (აი იმათ, თავიანთი "მეინსტრიმულობით" მსოფლიოს საფრთხეს რომ უქმნიან) ტრადიციული მეთოდებით ვეღარ ებრძვიან. ვერც ისე, როგორც კათოლიკური ეკლესია ცოცხზე ამხედრებულ ბოროტების ადეპტებს ებრძოდა, ვერც ისე, როგორც ცხონებული სენატორი მაკარტი გვიანდერძებდა. მაგრამ ჩვენ სხვა გზით წავალთო, თქვეს ლიბერ'თ'არიანელებმა და ინტელექტუალობის ინტელექტუალუბით დათრგუნვა განიზრახეს. ეს ამბიცია ზოგადად დასაფასებელია, მაგრამ ამათ,  სხვა რომ ვერაფერს მოახერხეს, ისე მოიქცნენ, როგორც გურული ძველი ანეკდოტიდან  - მწყერს რომ ვერაფრით მოინადირებს ბოლოს ხელს ჩაიქნევს და იტყვის: 'ჩემს თვალში მოკვდი და აწი იფრინე რამდენიც გინდაო'. შეიკრიბება ორი-სამი ნორჩი ლიბერ'თ'არანელი და იტყვის: 'აუ, ჰაიეკი რა მაგარია არა?' 'აბა, ნუ ძალიან მაგარია! ნაის!' 'და ფუკო რა ყლეა?' 'საოცარი ყლეა.' 'აბა ჰაიეკს შეხედე როგორი ულვაშები აქვს!' 'და ფუკო პოსლიკაა, ფუუ  ფუკო!' 'ხო, და მიზესი რა მაგარია?'  'უმაგრესია!' 'და ჟიჟიეკი რა სირია?' დაშ. რა თქმა უნდა, ასეთ ღრმა მეცნიერულ, როგორც ზოგიერთ წრეებში იტყვიან 'დისკურსიას' თავისი მოკრძალებული შარმი აქვს (ერთი რუსი აფიცერი ცივილიზაციას, მაგალითად, ულვაშიანი გენერლების რაოდენობით ზომადა, ახლა კრიტერიუმი ხუთვარსკვლავიანი სასტუმროების რაოდენობა გახდა). ერთი ტუსოვკის ფარგლებში, მით უმეტეს თუ თანამოაზრეებთან, უფრო სწორად თანამორწმუნეებთან გაქვს საქმე, ინტელექტუალობის ამ დონითაც იოლად გახვალ ფონს და შეიძლება პროფესორიც კი გახდე (მიხვდები, რომ ეს შენობითი ფორმა ამ შემთხვევაში არანაირად არ გგულისხმობს პრიადად შენ). მაგრამ ამ გოგონებს და ბიჭუნებს სერიოზულობაზე პრეტენზიები თუ აქვთ და თუ მართლა უნდა დაამტკიცონ, რომ ისინი, ვინც მათ მემარცხენე ინტელექტუალებში ჩაუთვლიათ, ზედაპირულნი არიან და მოდას აყოლილთა წყალობით არიან 'პოპულარულნი', ალბათ აჯობებდა ჩაეტვირთათ კინდლში რომელიმე დერიდა ან ბადიუ და ეკამათათ. მაგრამ ამას დროის დახარჯვა უნდა, არც ეს ტექსტებია მაინცა და მიანც ადვილი საკითხავი. ოღონდ დროს რომ დახარჯავ და რომ მიხვდები, რომ აზრის არგუმენტირებულად ჩამოყალიბება არ არის მაინცა და მაინც ადვილი საქმე და უაპელაციო სისულეების დაბრეხვებისაგან ცოტათი განსხვავდება, მერე შეიძლება  სულაც არ გახდე კიდევ ერთი მემარხენე ინტელექტუალი. პირიქით, შეიძლება ლიბერ'თ'არიანელიდან ლიბერტარიანელადაც გადაიქცე (გახდე ის ყრმა, რომელსაც ჩუმის ნატვრით ნატრულობს ლიბერ'თ'არიანელი, ის ბაშიაჩუკი, რომელიც ურჯულო მემარცხენეთა აბდულშაჰილებს ბეჭებზე დასცემს). მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში გაგიჩნდება ერთი პატარა მუხრუჭი, რომელიც არ მოგცემს უფლებას სვისი შრომა ტუტუცური ხელაღებით წყალში გადაყარო. ჯერ ჯერობით კი, ლიბერ'თ'არიანული ნააზრევიდან იმას ვკითხულობთ, რომ სოციალისტებს, როგორებიც არიან ობამა და ტროცკი, ჩვენი (ქართველი გადასახადების გადამხდელების) ქონების წართმევა უნდათ. 

გახსოვს, ბექა, ძველი ანეკდოტი ბრეჟნევზე და რეიგანზე? რეიგანი ეუბნება ლეონიდ ილიას ძეს, აი ჩვენთან, ამერიკაში, სიტყვის თავისუფლებაა: ნებისმიერ ამერიკელს შეუძლია დადგეს თეთრი სახსლის წინ და თქვას, ამერიკის პრეზიდენტი იდიოტიაო. ჩვენთანაც არის სიტყვის თავისუფლებაო, პასუხობს ბრეჟნევი. ნებისმიერ საბჭოთა მოქალაქეს შეუძლია გამოვიდეს წითელ მოედანზე და თქვას, რომ ამერიკის პრეზიდენტი იდიოტია. ზოგი ჩვენი ლიბერ'თ'არიანელიც ასევე იქცევა. ხმალამოღებული ებრძვის ამერიკის პრეზიდენტს სოციალისტობისათვის, უკრიტიკებს ეკონომიკურ პოლიტიკას და გულწრფელად სწუხს ამერიკელ გადასახადის გადამხდელებზე. მესმის, რომ ის, რაც ამერიკაში ხდება, მთელი მსოფლიოსათვის ძალიან მნიშვნელოვანია, ქართველი გადასახადის გადამხდელის სოლიდარობისაც მესმის ამერიკელი გადასახადის გადამხდელის მიმართ. მაგრამ იგივე ლიბერ'თ'არიანელს არ გაახსენდება ქართველი გადასახადების გადამხდელი, როდესაც, მაგ. საქართველოს მთავრობა ტუვალუს მისცემს ფინანსურ დახმარებას, თან ისე ეფექტურად, რომ ეს ტუვალუ ბოლო-ბოლო აფხაზეთის დამოუკიდებლობას აღიარებს. არც მაშინ გაიხსენებს ქართველ გადასახადის გადამხდელს, როდესაც წინასაარჩევნოდ მმართველი პარტია უხვად გასცემს სხვადასხვა სახის დახმარებებს კბილის პროტეზის ჩასმით დაწყებული სახურავის რემონტით დამთავრებული. ლიბერ'თ'არიანული ლოგიკით, ობამა რატომღაც სოციალისტია, საქართველოს მთავრობა კი, რომელიც სოციალურ დახმარებაზე პროცენტულად ბევრად მეტს ხარჯავს ვიდრე ამერიკის მთავრობა და ამ ხარჯების არა თუ შემცირებას, გაზრდასაც აპირებს, მემარჯვენე. მე ამ ლოგიკას ვერაფრით მივხვდი, შენ კი პასუხი უკეთ გეცოდინება და მერე, თუ არ დაგეზარა მომიყევი. 

დავშთები მარად და ყველგან შენი მეგობარი

ინტელექტუალები და ინტელიგენცია

ამას წინათ მარკ ცუკერბერგის გამოგონებულ სოციალურ ქსელში ამერიკელი ლიბერტარიანელი ფილოსოფოსის, რობერტ ნოზიკის, ერთ სტატიას გადავაწყდი. რახან ეს სტატია ჩემს ახლო მეგობარს გამოედო, დავინტერესდი და წავიკითხე.  ამ სტატიაში ავტორი ამტკიცებდა, რომ ინტელექტუალები კაპიტალიზმს ეწინააღმდეგებიან და რომ ეს იმიტომ ხდება, რომ ინტელექტუალების აღზრდა ისეთ სპეციფიურ გარემოში ხდება სადაც მემარცხენები დომინირებენო. სტატიის ბოლოს ავტორი ამბობს "სიმართლე რაღაც ამდაგვარი უნდა იყოსო"  (იქს-ფაილები ვისაც ნანახია ფრაზა ეცნობა). ნოზიკს იმდენად თვალსაჩინო ჰგონია, რომ "ინტელექტუალები" კაპიტალიზმს ებრძვიან, რომ ამ ჰიპოტეზის დამტკიცებისათვის დიდად თავს არ იწუხებს და უბრალოდ აქსიომად იღებს, მაგრამ მის ნამდვილ გულისწყრომას ინტელექტუალების ქედმაღლობა იწვევს. 

მოვიყვან ციტატას ცუდი ქართული თარგმანიდან: "სადღეისოდ ინტელექტუალები საზოგადოებაში ყველაზე დაფასებული ადამიანები არიან. ისინი სარგებლობენ პრესტიჟით, გააჩნიათ ძალაუფლება და დაჯილდოებული არიან მრავალი ღირსებით. ინტელექტუალებს მიაჩნიათ, რომ ისინი ამას იმსახურებენ. მაგრამ, კაპიტალისტური საზოგადოება, ზოგადად, ინტელექტუალებს ნაკლებად აფასებს. ლუდვიგ ფონ მიზესი ინტელექტუალების განსაკუთრებულ გულისწყრომას იმით ხსნის, რომ მუშებისგან განსხვავებით, ისინი სოციალურად წარმატებულ კაპიტალისტებს უტოლებენ თავს, უჩუმრად ედრებიან მათ და შეურაცხყოფად მიიჩნევენ, რომ მათზე ნაკლები სოციალური სტატუსი აქვთ."

 მკითხველს მაინც და მაინც ფილოლოგიური თვალი არ უნდა ჰქონდეს, რომ ამ წინადადებაში აშკარა წინააღმდეგობა დაინახოს: ერთი მხრივ, ინტელექტუალები საზოგადოებაში ყველაზე დაფასებული ადამიანები არიან, მეორე მხრივ კი, კაპიტალისტური საზოგადოება, ზოგადად, ინტლექტუალებს ნაკლებად აფასებს. მაგრამ ეს წინააღმდეგობა სინამდვილეში სტატიის ღერძია. ავტორს არ მოსწონს ინტელექტუალთა (მემარცხენე ინტელექტუალთა) ძალაუფლება, აღიარება და პრესტიჟი. არ დავიწყებ  იმის განხილვას, რატომ, უბრალოდ მინდა ერთი ორი სიტყვა ინტელექტუალებზე ვთქვა - რადგანაც ეს თემა ჩვენთვისაც აქტუალურია და რადგანაც მიზესის და ნოზიკის ქართველ მიმდევრებს ინტელექტუალების მიმართ იგივე გულის წყრომა აწუხებთ. 

ინტელექტუალის ნოზიკისეული განმარტება გულისხმობს "მათ, ვისი პროფესიაც სიტყვებით გამოხატულ აზროვნებას უკავშირდება, ვინც აზრს სხვებისთვის გასაგები სიტყვების ნაკადად აქცევს. ესენი კალამგარები არიან: პოეტები, ნოველისტები, კრიტიკოსები, ჟურნალისტები და პროფესორები." ეს განსაზღვრება, 1986 წელსაც მცდარი იყო და მხოლოდ იმით იყო ნაკარნახევი, რომ როგორმე ინტელექტუალები და მემარცხენეები ერთმანეთისგან გაეეგივებიანა. დღეს კი ეს განსაზღვრება რამდენიმე მიზეზის გამო საერთოდ არ გამოგვადგება. დღეს ბიზნესს და ინტელექტუალობას, მაგალითად, ის აერთიანებს, რომ როგორც ბიზნესმენობის და ინტელექტუალობის საწყისი ბარიერი ძალიან დაბალია. ნებისმიერი ადამიანი, რომეილიც ვთქვათ მზესუმზირის გაყიდვას გადაწყვეტს, ბიზნესმენია, ისევე, როგორც ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც აზრის საჯაროდ გამოთქმას მოიპრიანებს, ინტელექტუალია. (სხვათა შორის, ინტელექტუალის ასეთი განსაზღვრება ორასიოდე წლისაა და ცნობილ კალინინგრადელ ფილოსოფოს იმანუელ კანტს ეკუთვნის. აზრის საჯაროდ გამოხატვის თავისუფლებას ის განმანათლებლობის წინაპირობად მიიჩნევდა). ეს ბარიერი დღეს ასეთი დაბალი იმიტომ არის, რომ ინტელექტუალობას ა(ღა)რ ჭირდება სპეციალური განათლება, საჯარო დისკურსის რეგულირების მექანიზმებიც ისეთი მკაცრი არ არის, როგორც, ვთქვათ 20 წლის წინ: აზრის საჯაროდ გამოსათქმელად ადამიანი აღარაა დამოკიდებული (საბედნიეროდ) ჟურნალის ან გაზეთის რედაქტორზე. ამისათვის მას შეუძლია, მაგ. გახსნას ბლოგი და რამდენიც გაუხარდება ბლოგოს. ზოგი ასეთი "მებლოგე" ან თუ გნებავთ "მბლოგავი" მნიშვნელობით და პოპულარობით ეტაბლირებულ გამოცემებსაც კი სჯობნის. 

ბიზნესის და "ინტელექტის" სფეროებსაც  ისევე მკაცრადვეღარ გავმიჯნავთ, როგორც ეს, ვთქვათ,  80-იან წლებში იყო შესაძლებელი. იგივე ცუკერბერგი ან სტივ ჯობსი "კლასიკური" ბიზნესმენები კი არა, ინტელექტუალი ბიზნესმენები არიან - ადმაიანები, რომლებმაც უზარმაზარი იმპერიები საკუთარი ინტელექტუალური შრომის შედეგად შექმნეს. 

საბჭოთა კავშირში ინტელექტუალები ინტელიგენციაში იყვნენ გათქვეფილები, რომელიც სოციალურ კლასად (ფაქტიურად საბჭოთა საშუალო ფენად) იყო გადაქცეული. ინტელიგენციის გარკვეული ნაწილი "upper class"-ის ნაწილი იყო (პარტიული ნომენკლატურის ნაწილთან ერთად). არც ინტელექტუალური შრომა, არც, მით უმეტეს საკუთარი აზრის საჯაროდ გამოხატვა "ინტელიგენტობისათვის" აუცილებელი არ იყო. სწორედ ამ კლასობრიობის გამო იყიდებოდა დიპლომები და დისერტაციები: ლოგიკა დაახლოებით ისეთივე იყო, როგორც XIX საუკუნის ბოლოს ვინმე აშორდიასაგან აზნაურის სიგელის ყიდვის შემთხვევაში. დიპლომის ყიდვისას ადამიანი შრომის დაუხარჯავად კლასობრივ კუთვნილებას ყიდულობდა. ინტელექტუალობის მაქსიმალური ლიბერალიზაციის პირობებში განმსაზღვრელი ხარისხი ხდება: ისევ ბიზნესის მაგალითს თუ მოვიშველიებთ, "ბიზმესმენია" რომელიმე ჭიჭიკოც, რომელიც კრედიტს გამოიტანს, იმ კრედიტით "ბეენვე ხა-ხუთს" იყიდის და მერე ოფისში ბუზების თვლას დაიწყებს და მარკ ცუკერბერგიც, მაგრამ ერთი თავის სფეროში "ფორმალურ სრულყოფილებას" აღწევს, მეორე კი ვერა. ვთქვათ, ინტელექტუალია რომელიმე მაიმუნიც, რომელიც კლავიშებზე თითების ბარტყუნს ისწავლის და თავს ილია ჭავჭავაძედ წარმოიდგენს და ალენ ბადიუც. საბჭოთა მოდელისაგან განსხვავებით, ინტელექტუალი არ ფასობს "თავის თავად" იმიტომ, რომ ის გარკვეულ კლასს ეკუთვნის, არამედ, ისევე როგორც სხვა "პროფესიების" წარმოამდგენელი, ფასობს იმდენად, რამდენადაც აზროვნების სფეროში გარკვეული "სრულყოფილების" მიღწევას ახერხებს. (ბადიუ იმიტომ კი არ "ფასობს", რომ ფილოსოფოსია, არამედ იმიტომ, რომ "კარგ" ტექსტებს წერს, ანუ მამარდაშვილის თქმისა არ იყოს, აღწერის გარკვეულ სრულყოფილებას აღწევს). 

იტალიელი კომუნისტი ანტონიო გრამში, მე რომ მკითხოთ სწორად, ფიქრობდა,  იმ დასკვამდე მივიდა, რომ თავისი ინტელიგენცია ყველა კლასს (და თუ მის აზრს გავაგრძელებთ) ყველა სოციალურ ჯგუფს ჰყავს. ინტელიგენციაში ამ შემთხვევაში ისინი იგულისხმებიან, ვინც თავისი ჯგუფის ფასეულობების, იდეების, პროგრამების დაშ. არტიკულირებას ახდენს. პოსტსაბჭოთა საქარველოში ერთი ინტელიგენციის მაგივრად ახლა რამდენიმე გვყავს: მაგ. მარლთმადიდებელი ეკლესიის მრევლს თავისი ინტელიგენცია ჰყავს, ლიბერ'თ'არიანელებს თავისი და ა.შ. 

საბჭოთა კავშირისაგან განსხვავებით გვაქვს "ველი" (ფრანგ სოციოლოგ პიერ ბურდიეს თუ დავესესხებით), რომელშიც სხვადასხვა "აგენტები" მონაწილეობენ, მაშინ, როდესაც საბჭოთა კავშირში ეს ველი ერთ მოთამაშეს ჰქონდა მონოპოლიზირებული. სხვა საკითხია, რომ ამ ველის მონოპოლიზაციის მცდელობა ახლაც მიმდინარეობს, მაგრამ, საინფორმაციო სივრცეზე სრული კონტროლის შეუძლებლობის გამო, მონოპოლიზაცია, აგრესიული პროპაგანდის პირობებშიც კი, ძალიან ძნელი მისაღწევი იქნება. ამ "ველში" კი აზრების "შეჯიბრება" ხდება. ინტელექტუალი თავის აზრს თავისუფლად გამოთქვამს, ვიღაცას (მაგალითად ბიზნესმენს ან პოლიტიკოსს) შეუძლია ეს აზრი მიიღოს და ამ აზრით იხელმძღვანელოს, არ მიიღებს - მოსტყვნია პატრონი (ეს ინტელექტუალის პოზიციიდან - პოლიტიკოსის ან ბიზნესმენის პოზიციიდან სავარაუდოდ პირიქითაა). 

ახლა კი იმ სფეროს მივადექით, რომელმაც ნოზიკს თავისი სტატია დააწერინა და რომელიც მის ქართველ მიმდევრებსაც აღიზიანებს. ეს არის ინტელექტუალთა ავტორიტეტი, (როგორც ბურდიე იტყოდა სიმბოლური კაპიტალი) და აქედან გამომდინარე ძალაუფლება, შექმნან საზოგადოებრივი აზრი. როგორც ვნახეთ, ნოზიკის სამიზნე ზოგადად ინელექტუალები კი არ არიან, არამედ მათი ერთი ჯგუფია: პირობითად მემარცხენე ინტელიგენციაა, რომელსაც ნოზიკი, როგორც მემარჯვენე ინტელიგენტი (უხეროდ) უპირისპირდება. ეს "მემარცხენე" ინტელიგენცია მხოლოდ პირობითადაა მემარცხენე, თანაც ისე, რომ პოლიტიკურ მემარცხენეობასთან საქმე აუცილებლად არ აქვს. "მაგრამ მათ შემთხვევაში, აზროვნების ვექტორი პოლიტიკური მემარცხენეობისკენ არის წანაცვლებული და გადახრილი." - ამბობს ნოზიკი, რომელიც ინტუიტიურად გრძნობს, მაგრამ ვერ აყალიბებს, რომ საუბარია იმ ინტელექტუალებზე, რომლებიც ზოგადად ძალაუფლებრივ სტრუქტურებზე აზროვნებენ და ამ სტრუქტურებს აკრიტიკებენ (აკრიტიკებენ ყოველთვის არ ნიშნავს უპირისპირდებიან ან მით უმეტეს ებრძვიან - ეს განსხავავება ჩვენთანაც ბევრს ვერ შეუგნია). ამ დაპირისპირებას კი ინტელქტუალის ჰაბიტუსის (ცნებას ისევ ბურდიეს დავესესხები) გენეალოგიასთან მივყევართ:  ერიხ კანტოროვიჩის ერთ შესანიშნავ სტატიაში  სათაურით "ხელოვანის სუვერენულობა" საუბარია აღორძინების ხანაში ხელოვნების, როგორც ავტონომიური სფეროს ჩამოყალიბებაზე. ეს სფერო კი ავტონომიურად იურისტების მეშვეობით ჩამოყალიბდა, რომლებმაც თეოლოგებს ინტელექტუალობაზე მონოპოლია საკამათოდ გაუხადეს. (პრინციპში ეს გენეალოგია კუდევ უფრო შორს, ბიბლიურ მეფეთა და წინასწარმეტყველთა დაპირისპირებამდე მიგვიყვანს). ხელოვანის (და ასევე ინტელექტუალის) ავტონომიას რამდენიმე იმპლიკაცია აქვს: მაგ. ის, რომ ხელოვანი თავისი სფეროს კანონმდებელია და როგორც სუვერენი პოლიტიკური ძალაუფლების "კონკურენტია". ხშირ შემთხვევაში, ის უფრო მნიშვნელოვანი კანონმდებელია, ვიდრე პოლიტიკური კანონმდებელი, იმიტომ რომ შეუძლია დაუწერელი კანონი შექმნას, რომელიც საზოგადოებრივ ცხოვრებას საფუძვლად ედება. სწორედ ეს უნარი იწვევს ერთი მხრივ რეპრესიებს პოლიტიკური ძალაუფლების მხრიდან, მეორე მხრივ კი ქმნის ინტელექტუალის სიმბოლურ კაპიტალს. 

პიერ ბურდიე ხელოვნების "ველის" აღწერისას ამბობს, რომ მის ერთ პოლიუსზე ავტონომიური ხელოვანები არიან, ხოლო მეორე პოლიუსზე ჰეტერონომიულები. ჰეტერონომიული ხელოვანები ისეთები არიან, რომელთა "ნომოსს" პოლიტიკური ძალაუფლება განსაზღვრავს, ისინი, გამარტივებულად რომ ვთქვათ, პირდაპირ ან ირიბად სახელმწიფო დოტაციაზე სხედან (ამ კატეგორიაში გადიან "აკადემიური" ხელოვანები"). ავტონომიური პოლისი კი ის პოლუსია, სადაც ხელოვნების კანონებს მხოლოდ ხელოვნება განსაზღვრავს (ხელოვნება ხელოვნებისათვის) და ამ პოლუსზე ბურდიე ავანგარდისტებს აქცევს. პირველნი "რეალურ" კაპიტალს ფლობენ, მეორენი სიმბოლურს - თუმცა ავტონომიურიდან ჰეტერონომიულ პოლუსზე გადანაცვლება იოლადაა შესაძლებელი. ამ მოდელს თუ ინტელქტუალებზეც გადავიტანთ, მაშინ ჰეტერონომიულ პოლუსზე "სახელისუფლებო ინტელექტუალები" აღმოჩნდებიან, ადამიანები რომლებიც "სახლემწიფოებრივად აზროვნებენ" - გრამშის განმარტებით, ეს იქნებოდა ნაციონალური მოძრაობის ინტელიგენცია, ავტონომიურ პოლიუსზე კი ისინი, ვინც თავიანთ აზროვნებას არ უქვემდებარებენ არც სახელმწიფო ინტერესს, არც პატრიოტიზმს და არც რომელიმე გარეშე კანონს, არამედ მხოლოდ აზროვნების კანონებს (მაგ. ასეთი იქნებოდა მერაბ მამარდაშვილი, ცოცხალი რომ ყოფილიყო). 

"სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე" ინტელექტუალები სახელმწიფო რესურსებით სარგებლობენ, დამოუკიდებლად მოაზროვნე ინტელექტუალებს კი სიმბოლური კაპიტალი აქვთ, რომელიც სწორედ მათი დამოუკიდებლობიდან გამომდინარეობს. (ძველი რომაული განსხვავებით რომ ვისარგებლოთ, ჰეტერონომიული პოლუსის ინტელექტუალები პოტესტასთან აფილირებულობაში ცვლიან აუქტორიტასს). არ დავიწყებ ამ არჩევანის შეფასებას, უბრალოდ ვიტყვი, რომ ბურდიეს მოდელი ამ სფეროშიც შესანიშნავად მუშაობს. 

 ერთი ჩემი მემარჯვენე მეგობრის შეკითხვას რომ ვუპასუხო, რატომ არიან "მემარხენე" ინტელექტუალები უფრო პოპულარულები, ვიდრე "მემარჯვენე" ინტელექტუალები, (ეს ცნებები ზემოთ განვმარტე) ვიტყვი - ოდნავ პროვოკაციულად: guys, you are unsexy. ჰეტერონომიულ პოლუსზე მყოფ ადამიანს ავტორიტეტს ყოველთვის სხვა ანიჭებს და შესაბამისად მას თავისი ავტორიტეტი (თავისი თანამდევი ქარიზმით)  ვერ ექნება. მის მაგივრად ავტორიტეტი ყოველთვის ექნება იმას, ვინც მას კანონებს უდგენს. 

ავტონომიურ ინტელექტუალთა საზოგადოებრივ აზრზე გავლენა დღესდღეობით შემცირებულია:  პოლიტიკური ძალაუფლების ინსტანციები საკმაოდ მარტივად წყვეტენ ამ საკითხს: ნებისმიერი "რეალ-ტივი" ან რომელიმე ილუსტრირებული გამოცემა სამყაროს გამარტივებული სურათის პროპაგანდით ანაცვლებს სააზროვნო პროცესს, თუმცა სიმბოლური კაპიტალის მოპოვებას ვერაფრით ახერხებს. ქართულ რეალობაში სიმბოლური კაპიტალის დისკრედიტაციის გზით ექსპროპრიაციის გზას დაადგნენ, მაგრამ ვერც ეს ინსტრუმენტია გამოსადეგი. სხვისი დისკრედიტაცია შეიძლება, მაგრამ ძნელია ამით ავტორიტეტი მოიპოვო.

ის ქედმაღლობა, რომელიც ასე აღიზიანებს ნოზიკს, ნაწილობრივ დამოუკიდებლობის (და შესაბამისად სუვერენულობის) გამოხატულებაა და არა "კლასობრივი ამპარტავნება", თუმცა ბოლოს ნამდვილ ქედმაღლობაზეც ვიტყვი ორიოდ სიტყვას. წარმოვიდგინოთ წარმატებული  "კლასიკური" ბიზნესმენი, რომელიც მთელი ცხოვრება მუშაობს და "დოვლათს ქმნის". მისი პროდუქტი ფულია. მას შეუძლია იყიდოს (თითქმის) ყველაფერი, რაზეც უოცნებია, მაგრამ ადრე თუ გვიან მის ცხოვრებაში დადგება მომენტი, როდესაც ფული აღარ იქნება საკმარისი და თავისი სახელის რამენაირად უკვდავყოფა მოუნდება. ამას კი, როგორც წესი, მეცენატობით ახერხებს. ეს მეცენატი (ისტორიული და პირველი) იყო შეძლებული რომაელი, რომელიც, სხვათა შორის,  ხელს უმართავდა ვერგილიუსს და ჰორაციუსს . ამ ჰორაციუსმა კი, სხვათა შორის,  დაწერა ერთი ოდა: exegi monumentum, რომელშიც ამბობს, რომ ისეთი ძეგლი აღვმართე, მომიტყნავს ყველა პირამიდა და ეხლა თუ გინდათ შეიკრიბეთ და იმ ყველაზე მაღალი პირამიდიდან რაზგონით დამასკდითო, მე კი მთლიანად არ მოვკვდები, და სანამ კაპიტოლიუმზე მსხვერპლს შესწირავენ, იქამდე ვემახსოვრები ხალხსო. (მერე კრისტიან მორგენშტერმა დაწერა ამ ლექსზე შესანიშნავი სატირა, ამ ლექსის მიბაძვები და მასზე ალუზიები კი ბლომადაა და მკითხველს უჩემოდაც მშვენივრად ეცოდინება). ჰორაციუსი, ცოტა არ იყოს შეცდა: კაპიტოლიუმზე მსხვერპლს დიდი ხანია არ სწირავენ, მაგრამ რომაელი პოეტი და რიტორი დღესაც შესანიშნავად ახსოვთ. მისი წყალობით ახსოვთ რომალეი ბიზნესმენი, ტომით ეტრუსკი, გაიუს ცილინიუს მეცენასიც (ჩვენებურად მეცენატი).  ეს ლექსი ინტელექტუალის ქედმაღლობის პირველი შემთხვევაა მსოფლიო ისტოირიაში. ხშირ შემთხვევაში ასეთი ქედმაღლობა სასაციალოა ხოლმე, მაგრამ იშვიათად, მაგალითად ჰორაციუსის შემთხვევაში, გამართლებული აღმოჩცნება. პრინციპში, ინტელექტუალი (ან ხელოვანი, ანაც საერთოდ ადამიანი) მაშინ გქვია, როდესაც მოახერხებ, რომ ასეთი ძეგლი დაიდგა. ოღონდ, მე თუ მკითხავთ, ამას აუცილებლად ავტონომია სჭირდება.

May the violence be with you

 "radgan maqsimaluri Tavisufleba yovelTvis emTxveva saxelmwifos maqsimalur Zalas. romel Zalas? am sferoSi gansxvavebebze laparaki maT uyvarT, vinc ar emorCileba Zalis iseT koncefcias, romelic arsebiTia saxelmwifosTvis da amrigad – TavisuflebisaTvis. isini ganasxvaveben moralur Zalas materialurisgan: kanonis Zalas, romelic Tavisufali arCevanis Sedegadaa miRebuli da Zaladobriv Zalas, romelic mkacrad zRudavs moqalaqis nebas. es gansxvaveba gulubryvilod SeiZleba miviCnioT, Tu is gulwrfelia! yovelgvari Zala moraluri Zalaa, radgan is nebis mimmarTvelia. da, ra argumentic ar unda gamoviyenoT– qadageba iqneba Tu xelketi – misi efeqturoba isaa, rom saboloo jamSi Sinaganad ubiZgebs adamians, daarwmunebs mas, morCilebisken mouwodebs".

 jovani jentile

 

26 მაისს, მიტინგის დაშლისას, რამდენიმე ადამიანი დაიღუპა. ათეულობით ადამიანი მძიმედ დაშავდა. დემოკრატიულ ქვეყნებში  - ისეთში, როგორიც ჩვენც გვინდა რომ ვიყოთ (ამაში, იმედი მაქვს, “ნაციონალური მოძრაობის” მხარდამჭერები დამეთანხმებიან) - იწყება გამოძიება (მათ შორის საპარლამენტო დონეზე), შემდეგ ხდება იმის გარკვევა, ვინ დააშავა, დააშავა თუ  არა, რამდენად დააშავა და თუ დააშავა რა ფორმით უნდა დაისაჯოს. 28 მაისის, რუსთაველის ძეგლთან გამართული აქციის “არა ძალადობას!” მონაწილეები სწორედ ასეთ გამოძიებას მოითხოვდნენ და აპროტესტებნენ ძალადობას - ანუ სახელმწიფო მოხელეების  მხრიდან ძალის კანონით დაშვებულზე მეტად გამოყენებას. მგონი დიდი მარჩიელობა არ უნდა დასჭირვებოდა იმის გაგებას, რომ ძალადობა, ამ შემთხვევაში, არის კანონგარეშე ძალა.

“არა ძალადობას” პოლიტიკური პოზიციაა: მიმართული იმისკენ, რომ მთავრობამ სახელმწიფოს სახელით თავისი თავი კანონგარეშე არ დააყენოს იმ დროს, როდესაც ვერც პოლიტიკური პარტიები, ვერც ამ პოლიტიკური პარტიების მხარდამჭერი ინტელექტუალები (იშვიათი გამონაკლისების გარდა) ვერ ახერხებენ “ძალადობის” (ძალის არალეგიტიმურად გამოყენების) გამოძიების მოთხოვნას. სახელმწიფოს მხრიდან ძალადობის ფაქტების გამოძიება კი აუცილებელია იმიტომ, რომ სახელმწიფო მოხელეები, რომლებიც თავიანთ თავს კანონზე მაღლა აყენებენ, არა მარტო თვითონ იქცევიან დამნაშავეებად, არამედ სახელმწიფოს დამაჯერებლობას უთხრიან ძირს და შესაბამისად სწორედ იმას აკეთებენ, რასაც თავიანთ ოპონენტს აბრალებენ: იმათ აძლევენ ხელს, ვისაც სახელმწიფოს დასუსტება აწყობს.

რომ მკითხოთ, რამ აიძულა “ნაციონალური მოძრაობის” მხარდამჭერთა არმია, მძიმე არტილერიით დაწყებული, ახალბედა რეზერვისტებით დამთავრებული, მისეულიყვნენ 28 მაისს, რუსთაველის ძეგლთან გამართული აქციის “არა ძალადობას!” მონაწილეებს, პასუხის გაცემა გამიჭირდება. მაშ რა ედებათ ბრალად აქციის მონაწილეებს? გაგიკვირდებათ, მაგრამ “ძალადობის” გაპროტესტება.

ასე, მაგალითად, ჟურნალმა “ტაბულამ” გამოაქვეყნა ზაზა ბიბილაშვილის წერილი "მორალს ამოფარებული უზნეობა ანუ რა უნდოდათ ქართველ ინტელიგენტებს". http://www.tabula.ge/article-4511.html პათეტიკური ბანალობების ფუჩეჩს თუ ჩამოვაშორებთ, ხელში შეგვრთება უკვე საკმაოდ შელახული მრწამსი "რა დროს დიფ ფარფლებია ახლა ელ ჯეროა მოდაში”  “რა დროს დემოკრატიაა, ახლა ხომ რუსეთის საფრთხე გვემუქრება”, რომელიც თავისი გაქანებით კიდევ ერთი  ქვისგამხეთქი არგუმენტის ტოლფასია: “აბა გრეჩიხა გინდათ?!” მარტო ეს სტანდარტული კომპლექტი რომ ყოფილიყო, ბატონი ბიბილაშვილის სტატიაზე საუბარს დიდი აზრი არ ექნებოდა, მაგრამ მისი მამულიშვილური აღშფოთება იმ ხალხმა გამოიწვია, ვინც 28 მაისს პოლიციის ძალადობა [ძალის კანონით დაშვებულზე მეტად გამოყენება] გააპროტესტა. აქ კი ზაზა ბიბილაშვილის აზრის სიღრმეში ჩაყვინთვა მოგვიწევს, თუ გვინდა რომ იქიდან ობოლი მარგალიტი ამოვიყვანოთ. ახლა კი ყურადღებით: თუ აქამდე არ იცოდით რა იყო საქართველოს მთავარი შიდა პრობლემა, ახლა გაიგებთ: “მარადიული (sic!) ქართული ინტელიგენცია”. 

მოკლედ, საქართველოს ინტელიგენცია რომ არ ჰყოლოდა, აქამდე ყველა პრობლემას იოლად მოაგვარებდა - რუსეთის საფრთხესაც მარტივად გაუმკლავდებოდა, და სიღნაღიზირებულ სინგაპურსაც უმალ ააშენებდა.

ავტორის, ცოტა არ იყოს,  არეული აზრი ლოგიკური თანმინდევრობით რომ დავალაგოთ, გამოვა, რომ “ინტელიგენტები” - ესენი კი, ზაზა ბიბილაშვილის აზრით, ის ადამიანები არიან, ვინც ძალადობა გააპროტესტა -  ძალადობას იმიტომ კი არ აპროტესტებენ, რომ მართლა რამე აწუხებთ, ინტელიგენტების “უკმაყოფილობის” (წაიკითხე: მთავრობით უკმაყოფილების) მიზეზი სულ სხვაა. პატივცემული ავტორი იმასაც გვეუბნება, ეს “სხვა” რა არის: ინტელიგენტები  ისინი არიან, ვისაც უნდა “ღვაწლის აღიარებაზე დაფუძნებული იმუნიტეტი, პრივილეგიები და მონოპოლია კეთილისა და ბოროტის განსაზღვრაზე...” (სტილი დაცულია).

ამ მონოპოლიას კეთილის და ბოროტის საზღვარზე  კი როგორც ეტყობა, ინტელიგენციას ახალი მთავრობა ართმევს. სწორედ ამიტომ ინტელიგენცია ებრძვის ამ მთავრობას სხვადასხვა საბაბით, და “კეთილის და ბოროტის საზღვარზე მონოპოლიის”  მოსაპოვებლად მზად არის სული მიჰყიდოს გრეჩიხას, რუსეთს, ეშმაკს… უნდა ვივარაუდოთ, რომ სწორედ ამაში მდგომარეობს “ინტელიგენციის” სათაურში გამოტანილი “მორალს ამოფარებული უზნეობა”.

ავტორი სტატიის პირველ ნაწილში ვერაფრით ახერხებს იმის დასაბუთებას, რატომ არის “ცუდი” ძალადობის გაპროტესტება და რატომ არის კარგი ძალადობა დაამიტომ მეორე ნაწილში, სასოწარკვეთილი, ასეთ ხრიკს მიმართავს: ამათ ძალადობის გაპროტესტება კი არ უნდათ, ძველი პრივილეგიების დაბრუნება უნდათო.

სამაგიეროდ, რატომ არის “ცუდი” ძალადობის გაპროტესტება გაგვაგებინებს ჩემი პატივცემული კოლეგას, გია ნოდიას სტატია “ანგელოზები და დემონები”.http://www.tabula.ge/article-4500.html განსხვავებით ზაზა ბიბილაშვილის განრისხებული პათეტიკისა ეს წერილი მამაშვილურ-დამრიგებულია და ერთის მხრივ უმწიფარ სულელებს, მეორე მხრივ კი ქალბატონ ჟუჟუნას (რომელიც იმედია “ტაბულას” კითხვით უკვე დამწიფების გზაზეა დამდგარი) უხსნის როგორია სინამდვილეში სამყარო.

მაშ რატომ არის “ცუდი” ძალადობის გაპროტესტება?  პატივცემულ პროფესორს უნდა დაგვიმტკიცოს რომ: ა) ძალადობა ბუნებრივია, ამიტომ ვინც ძალადობას აპროტესტებს უმწიფარია. ამ ინფანტილიზმიდან კი ორი რამ გამომდინარეობს ბ)ადამიანებს, რომლებიც ძალადობას აპროტესტებენ, უმანკობა სწყურიათ და ამიტომ ჰგონიათ, რომ თავს პოლიტიკის გარეთ აყენებენ გ) ეს უმანკო ადამიანები სინამდვილეში სულაც არ არიან უმანკოები და ამ ვითომაც არაპოლიტიკური ან ზეპოლიტიკური პოზიციიდან საკუთარი პოლიტიკური მიზნების მიღწევას ცდილობენ.

რა მიზნების მიღწევას ცდილობდნენ აქციის მონაწილეები, გია ნოდია პირდაპირ არ გვეუბნება, მაგრამ ტექსტში არის ერთი ადგილი, რომელმაც შეიძლება მიგვახვედროს  ავტორის აზრის მიმართულება: “საუბარი იმაზე, რომ ადამიანის უფლებებისათვის ბრძოლა “არაპოლიტიკურია”, უბრალოდ ეშმაკური ფანდია, რადგან აქ ის პოლიტიკური რეჟიმის შეცვლის მცდელობასაც გულისხმობს”. თუკი დავურუნდებით არგუმენტაციის პირველ ნაწილს, ასეთ კონსტრუქციას მივიღებთ: რადგან აქციის მონაწილენი ინფანტილურები არიან (არ აღიარებენ ადამიანის ბუნებას) და შესაბამისად ეშინიათ ძალაუფლების და პასუხისმგებლობის, ამიტომ ისინი თავიანთი ვითომ “არაპოლიტიკური პოზიციით” მხარს უჭერენ “რეჟიმის” შეცვლის მოსურნეთა სხვა ჯგუფებს. აქაც, საბოლოო ჯამში, ხელში შეგვრჩა გამონათქვამი “ამათ გრეჩიხა უნდათ” (შეიძლება არც უნდათ, მაგრამ რახან სულელები არიან, ანუ, როგორც ლენინი იტყოდა, სასარგებლო იდიოტები, ისე გამოსდით, რომ მაინც “მტრის წისქვილზე ასხამენ წყალს”).

გია ნოდიას არგუმენტაცია ჩანაცვლებათა და დაბრალებათა სერიაზეა აწყობილი:

-       ძალადობის გაპროტესტება მას ესმის არა როგორც პოლიციის მიერ ძალის კანონით დაშვებულზე ზედმეტად გამოყენების წინააღმდეგ მიმართული პროტესტი, არამედ როგორც “ადამიანის ბუნების” წინააღმდეგ მიმართული პროტესტი.

გია ნოდია, ზაზა ბიბილაშვილისგან განსხვავებით, პირდაპირ შეტევას არ იწყებს აქციის მონაწილეებზე - აკადემიური უნარჩვევებიდან გამომდინარე ის პოზიციის კრიტიკას ცდილობს. მაგრამ რადგანაც პოზიციის კრიტიკას ამ პოზიციის  არ ვიცი შეგნებული თუ შეუგნებელი დამახინჯებით იწყებს  - რომელზეც შემდგომი, არერთი მარგალიტით დამშვენებული არგუმენტაციაა აწყობილი, ძალიან მალე კრიტიკიდან დისკრედიტაციაზე გადადის.

რა აძლევს ავტორს იმის საშუალებას, რომ “ძალადობა” ადამიანის ბუნებად მიიჩნიოს? როგორც პოლიტიკის, ისევე ძალადობის განმარტებებში გია ნოდია გერმანელ სოციოლოგ მაქს ვებერს ეყრდნობა (უფრო შორეულ პერსპექტივაში კი ინგლისელ ფილოსოფოს თომას ჰობსს, რომელიც ვებერისთვისაც ერთ-ერთი მთავარი წყაროა).

განსხვავებით არისტოტელესაგან, ჰობსისათვის ბუნებრივი მდგომარეობა არის ყველას ომი ყველას წინააღმდეგ (ადამიანი ადამიასთვის მგელია). ამ მდგომარეობიად თავის დასაღწევად ადამიანები თანხმდებიან, თავიანთი უფლებების (მათ შორის ძალადობის უფლების) დათმობაზე, სწორედ ეს შეთანხმებაა სახელმწიფოს - ლევიათანის დაბადების მომენტი. [სწორედ აქედან გამომდინარე ასკვნის გია ნოდია, რომ “ძალადობა ბუნებრივია”, თუმცა, ალბათ ბუნებრივი მდგომარეობის შესახებ სხვა წიგნებიც წაუკითხავს]. დავუშვათ, რომ გია ნოდია ჰობსს აფირმატიულად კითხულობს. ჰობსთან ძალა, რომელიც სახელმწიფოს გააჩნია, „პოტენციური“ ძალაა, რომლის შიშითაც აღკვეთილია ძალის ალტერნატიული ცენტრები და შესაბამისად „ბუნებრივი მდგომარეობის“ დაბრუნების საშიშროება. მაგრამ ჰობსთანაც კი სახელმწიფოს  - რომელიც ამქვეყნიურ, ანუ მოკვდავ ღმერთად არის წარმოდგენილი - ძალის გამოყენება შეზღუდულია „კონტრაქტით“ [და არა კონტროლით, როგორც მაგალითად ჰგონია ჟურნალ ტაბულას თანამშრომელს, სანდრო თარხან მოურავს]. ანუ ბუნებრივიდან კულტურულ სფეორშია გადმოსული - კულტურა კი იქ ჩნდება, სადაც ბუნებრივი (როგორც არ უნდა წარმოვიდგინოთ) ადამიანების მიერ შეთანხმებული კანონებით მოითოკება. სუვერენი, რომელიც მის ხელში კონცენტრირებულ ძალას უკანონოდ იყენებს, ტირანია.

მოხსენებაში “პოლიტიკა როგორც პროფესია” ვებერი ამბობს: “როგორც ტროცკიმ ბრესტ-ლიტოვსკში თქვა, ყოველი სახელმწიფო ძალადობას ემყარება. ეს მართლაც ასეა”. (ტროცკი ბრესტ-ლიტოვსკში სავარაუდოდ იხსენებდა ლენინის შრომას “სახელმწიფო და რევოლუცია”). ვებერისათვის ძალადობა არ არის სახელმწიფოს ერთადერთი საშუალება, მაგრამ ეს მისი სპეციფიური საშუალებაა იმ თვალსაზრისით, რომ სახელმწიფოს გააჩნია ძალადობაზე  ლ ე გ ი ტ ი მ უ რ ი  მონოპოლია. განსხვავებით ლენინისაგან და ტროცკისგან, ვებერს აქცენტი სწორედ ლეგიტიმურობაზე გადააქვს. ეს კი იმას ნიშნავს,რომ სახელმწიფო ფიზიკური ზემოქმედების შესაძლებლობას მხოლოდ გარკვეულ ჩარჩოებში იყენებს. ამ ჩარჩოებს გარეთ გასვლა სახელმწიფო აპარატის წარმომადგენლებს კანონგარეშე აყენებს.

არ ვიცი, ამდენი ლაპარაკი რად უნდოდა იმას, რომ ფრაზა „არა ძალადობას“ იმას კი არ ნიშნავს, რომ ვიღაც „ნაციონალურ მოძრაობას“ მოუწოდებდა, ადამიანის ბუნებიდან ძალადობისაკენ მიდრეკილება გააქრეო, არამედ იმას, რომ არავინ, მათ შორის მთავრობამ (რომელიც სახელმწიფოს მართავს ხალხის სახელით და მანდატით კონსტიტუციის და მოქმედი კანონმდებლობის საფუძველზე) არ უნდა დააყენოს თავისი თავი კანონზე მაღლა. გია ნოდია თავის სტატიაში სწორედ ამ ჩანაცვლებას აკეთებს ანუ აქციის მონაწილეებს ლეგიტიმურ და არალეგიტიმურ ძალადობას შორის განუსხვავებლობას მიაწერს. და ამ ჩანაცვლების საფუძველზე ცდილობს თავის ოპონენტთა პოზიციის, როგორც ინფანტილურის, დისკრედიტაციას. 

მაშ რა გააკეთეს აქციის მონაწილეებმა? მათ პოლიტიკური ნაბიჯი გადადგეს - ამაში გია ნოდია სავსებით მართალია. ეს არის პოზიცია, რომელიც გამოიწვია როგორც სახელისუფლებო ისევე ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიის (პარტიების) უუნარობამ, წარმოადგინონ და დაიცვან ამ ადამიანების (ან ორგანიზაციების) ინტერესი იცხოვრონ ისეთ სახელმწიფოში, რომელშიც კანონის უზენაესობა იქნებოდა უზრუნველყოფილი. რატომ შეიძლება ასეთ სამოქალაქო პოზიციას ინფანტილური ერქვას, ალბათ გია ნოდია განგვიმარტავს.

რატომ გახდნენ აციის “არა ძალადობას!” მონაწილეები “ნაციონალური მოძრაობის” მხარდამჭერთა მასიური შეტევის ობიექტები?

საქართველოს ევროპული (ევროატლანტიკური) არჩევანი არ არის არც “ნაციონალური მოძრაობის” გაკეთებული, არც “ნაციონალური მოძრაობაა” ამ არჩევანის ერთადერთი მომხრე, არც ის გზაა ერთადერთი, რომელსაც “ნაციონალური მოძრაობა” გვთავაზობს ამ მიზნის მისაღწევად (რა თქმა უნდა თუკი დავუშვებთ, რომ “ნაციონალურ მოძრაობას” რაიმე გააზრებული პოლიტიკა აქვს და არა არჩევნებიდან არჩევნებამდე ცვლადი ტაქტიკა) –  შესაბამისად იმის მტკიცება, რომ ვინც “ნაციონალურ მოძრაობას” აკრიტიკებს, ავტომატურად ხვდება ბურჯანაძის (ან გრეჩიხას) ბანაკში - მოკლედ იმ ჯგუფში, რომელიც საქართველოს პრეზიდენტმა ცოტა ხნის წინ მოღალატეებად მოიხსენია, უბრალოდ ტყულია  - “ნაციონალური მოძრაობის” პოლიტიკური მითოსის ნაწილია.

ეს პოლიტიკური მითოსი დღითი დღე კარგავს პოპულარობას. სერიოზული არგუმენტაციის შემოთავაზება მის დასაცავად შეუძლებელი თუ არა, რთულია. გაცილებით უფრო ადვილია მათი დისკრედიტაცია, ვინც ამა თუ იმ საკითხში სამართლიანად გაკრიტიკებს. რატომ გაკრიტიკებს? იმიტომ რომ ინფანტილურია, ან მოღალატეა, ან ეზიზღები ან ყველაფერი ერთად. ასეთი დამოკიდებულება, რომელიც ადრეც კი გხვდებოდა, ბოლო დროს ნამდვილ ტრენდად გადაიქცა.